Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(renacimiento) garaia baño lenagokua da. J. B. Ayerbe EEs 1912, 37.
berpiztu (-ph- Hb ap. Lh; Bera), berbizi (BeraLzM), berbixi, berbiztu, birbiztu (V, G ap. A), birbistu, birpiztu (ph-
HeH Voc, Hb ap. Lh, Dv, A).
Tr. Documentado a mediados del s. XIX en Duvoisin y ECocin, desde finales del s. XIX lo emplean sobre
todo autores meridionales. En cuanto a la distribución de variantes, Duvoisin, ECocin y P. M. Otaño emplean
birp(h)iztu; en las dos primeras décadas del s. XX domina birbiztu, pero berpiztu (cuyo primer testimonio es de
1917), desde aprox. 1920 se convierte en la forma más frecuente, sin que desaparezcan sin embargo berbiztu,
birbiztu y birpiztu, que alternan con berpiztu a menudo en los mismos textos. La var. berbixi, creada por Arana
Goiri (v. AG 1015), aparece tbn. en alguno de sus seguidores como Enbeita (cf. berbizi en Erkiaga). En DFrec
hay 26 ejs. de berpiztu, 3 de berbiztu, 6 de birbiztu y 2 de birpiztu, todo ellos, menos un berpiztu, meridionales.
Resucitar; revivir, (hacer) renacer. "Birphiztea, berriz phiztea, berriz irazekitzea" HeH Voc. "Birphitz,
birphiztu, birphiztea, ressusciter, revivre (M. Har.) [seguramente HeH Voc]" Dv. "Revivir" A. "Resucitar" Bera.
v. piztu. Eta haurraren arima haren baithara itzuli zen eta birphiztu zen. Dv 3 Reg 17, 22 (Ol piztu, Ker
biztu). Baña berbixi edo erresuzittau ta gero, zuben aurrian Galileara etorriko naz. AG 1470. Aserrekuntzak eta
gorrotuak birbistuteko. Echta Jos 63. Persarrak berpiztu eta gertatuak eta beren aldekiak beren eraz margozten
entzun arteraño epaikundea jarraigetzen det. Zink Crit 67. Gizon ospetsu asko-asko, bizkaldian ziran bezelaxe,
antze ta eraspen berdiñekin berbiztu-ta. Ib. 79. Esan leike Cesar Frank aundia berbiztu dala beragan. Garit
Usand 35. Zelan berbiztu zan Jesukristo irugarren egunean? KIkV 31. Nere Aragia jaten duenak eta nere Odola
edaten duenak betiko bizia dauka ta azken egunean nik (ori) berpiztuko det. ArgiDL 42. Birbizturik urte
batzuetan bazan ere lankide izango genuela [Domingo Agirre]. A Itzald II 79. Irugarren egunean berpiztu zan
illen artetik. Inza Azalp 74. Gizon guziak ezerezetik atera giñuzen miraria, aundiagoa da, berpiztuko gaittuana
baño. Ib. 110. Galduen gorputzak nola izango ote dira birpiztu ondoan? Ib. 111. Hire lagunen ustez bethikotzat
joa / Berpiztua zabilak, bizi dik gogoa. Ox 82. Emazte berak du gantzutuko Jesus ehortzi beharra, / Berak
lehenik adituko du Berphiztuaren agurra. Ib. 73. Ordu ezkeroz gorroto artu zioten gobernuari ta Erregiñari, ta
orduntxe birbiztu zan liberalen kontrako gorrotoa ere. Or SCruz 14. Aserreak birbiztu zion saskigilleari
gaztetango kemena-ta! Or Mi 93. Gexo bazagoz, / orra or Josu, / illak berbizten / dauzana. Enb 105. Negu
ankerrak il daun baratza / Berbixi udabarrijak. Ib. 131. Ta daneen arte, betiko il daiten, / nai dabe arantzaz josi.
/ Alperrik, baña... Ez bildur ixan; / laster da ori berbixi. Ib. 67. Il-zorijan zan Eusko-Abenda, / Jel-maitasunez
berpiztuten da. Ib. 64. Baña Nerau, berpiztuta gero, Galilaira aurrea artuko dizuet. Ol Mt 26, 32 (Lç
resuszitatu, HeH, Ur p(h)iztu, Dv biztu, IBk, IBe biztu). Il-zârki, bizi dugun gizona! / Egunoro berpiz lurpean
dagona! Ldi BB 162. Politika bear bearreko da errien pizkundeetan. Ta, gurean, orok dakigunez, aurki degu
berbizturik. Ldi IL 144. Ez dakienaz geroz bertzalde zelulen xuxentzen, makurtuak direnean, edo berpizten, hilak
badira. JE Med 156. Bretoiera suspertu ta indartzeko. Bretañako arima berpiztutzearren. Lab Y 1933, 256.
Ezpata sar zitzaizun / animan barnean; / ez ta atera, Semea / berpiztu artean. Or BM 110. Gero [Irugarren
enderritartekoa] iltzat egoan; baña 1919garrenean berbiztu zan, Lenin eta onen lagunak emondako arnaseaz.
Eguzk GizAuz 70. Zuen hatsak noren karrak ditu noizbeit berpiztuko? Iratz 42. Euskal-arima, etxe zaharra iduri,
errekarat ari ikusiz, xutitu ziren zenbeit gazte eta "Aintzina" zuten ber-piztu. Ib. 52. Jainkoa lagun, bai berpitz
hadi, / Arbaso gaitzen Euskadi! Ib. 26. Ta esan diadan ezertxo ere, ez lidakek ukatuko, uste diadanez, nere aita
zanaren gogoak berak berpiztuta ere. Zait Sof 134s. Otoitz egin zenion Iainkoari, ta berpiztu egin zan aurra. Or
QA 123. Oihan guzia eta inguruko herrialdea eta lurbira haren neurriaren araura bizi baitziren. Eta hiltzen. Eta
berpizten. Ib. 166. Bestalde, gizagaindi eta petiko izakien hauzia berpizten du psikologigaindikoak. Mde Pr 342.
Isabelaren gogorapenak bezperako gertakizunak berpiztu zizkion. Mde HaurB 46. Ta gure Zezili gixajia,
senarra berbiztu baliñakon be, ez dot uste pozago jarriko zanik. Bilbao IpuiB 28. Gaztezaroko ametsak barriren
barri berbizi. Erkiag Arran 8. Sutarria iota txinpart-iario agertzen danez, somagarri baten ukaldiz birpiztu oi
dira ideiok gure baitan. Zait Plat 36. Aren elkar-izketa ederren ioritasuna ta narotasuna birbiztu bide ziran
erabat orrilo (loraketa) betean. Ib. 10. Aurerra barik, atzera, barbaroen aroa berpiztera. Vill Jaink 83. Jesus
berpiztu duan Jainkoak, gu ere bere indarrez berpiztuko gaitu. MAtx Gazt 41. Udaberriak ezeztatzen du negu
beltzak duen pena; / kanpo guzia berpizturikan eder ezartzen duena. Xa Odol 342. Bedeinkazio hortatik / irtengo
dira santurik / nire arima ta gogo / ustelduak, berpizturik. Azurm HitzB 54. Urre-aroa deritzana gure burni-aro
ontan berpizteko jaio nintzala ni. Berron Kijote 216.
(Referido a una lengua). Bitarteko ori, euskerea birbiztuko daben izate bear-bear ori biotz-biotzean
daukagu. A EEs 1916, 113. Euskera berpiztera, bere aberastasuna artzera, eta azkenik nagusi arrotza etxetik
botarik bere etxe-jabetasuna artzera dijoala. EEs 1917, 85. Euskerazko ikastolea da gure euskera zaindu ta
berbiztu leiken tokia. Belaus LEItz 120. Gure ele zar au aztua bada, berpiztu dedilla. ADonostia Ib. 34. Ea
XVIIgn. mendeko hizkuntza berpizteari daitekeen gauza ahal derizkion. MEIG VIII 52.
Reavivar (el fuego). Egiten da orduan azpitik su lama bat; adanak egosten diren arauka igaiten dira
gainera. Orduan sua birphizten da. ECocin 48.
birbiztu (V, G ap. A). Reanimar(se). "Reanimarse" A. Aiñ leial legor billa / joan zan egaztiya, / ekarririk
[Noe eta bere familia] birpiztu / zituben izipiya, / pixti denak bezela / izan zan utziya. Otañ EE 1895a, 9. Eguna
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1024