Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
egin zuan Santxo Panzak, nagusiarena ikusi-ta berotua ta pizkortua. Berron Kijote 164. Orixe Orixe berbera da
beti, baina eztabaidaren haize haserreak berotzen duenean inoiz baino ibilera arinagoa agertzen du. MIH 88.
v. tbn. Arg DevB 10. Mih 86. KIkV 116. Inza Azalp 130. Etxde AlosT 46. Xa Odol 133.
Excitar(se) sexualmente, entrar en celo. Eta halaber arrak ere, utzirik emaztén usanza naturala, berotu izan
dirade bere guthizián bata berzeagana. "Échauffés". Lç Rom 1, 27 (Ker berotu; He pasione beroak izan, TB
garthu, Dv khaldatu, Ol izeki, IBk, IBe, Bibl sutu). Ardiak bada berotzen ziren xigorrak ikhustean, hargatik
egiten zituzten ardi merkatu, pikotatu eta nothatuak. 'In ipse calore coitus'. Urt Gen 30, 39 (Ur nasierako
berotasunean, Dv estal-orduan, Ker estaltzen ebezan).
Achisparse con la bebida. "Beroturik da (S)" Gte Erd 223. Erremédioa dá berótzea Jangoikoarén árdoas:
ardogáu dá amórea. LE Ong 17v. Zer egin ote zan bartko soñulari ardaoz berotubaz? Mg PAb 70. Batzuek
edariz beroturik sartuko dira Elizako zokoren batean. AA I 530. Edanagaz berotuta, aaztuten dira urtiakaz, ta
aurrera daruee sailla, baita panparrerija bere ugari. JJMg BasEsc 209. Edaten dabe uste ebeen baño puska-bat
geijago. Berotuten dira, eta ardaua berbatsuba dana legez, esaten dau euretatik batek bestiari gogua betetan
ezteutsan gauzaren bat. Astar II 127. Ardoak berotuta, esku baten txapela zuala, paparra agirian ta gerriko
txistana atzeko aldean dindilizka. Ag G 195. Barrua ondo berotuta Naparroako edari baltzaz. Kk Ab II 10. Viva
Rusia! deadarrez iñoz baño sarriago ibilten dira, batez be napar ardaoak barrena berotu dautsenean. Eguzk
GizAuz 120. Idazti Deunak ardoz ez berotzeko dio; aragikeria dagola ontan. MAtx Gazt 79.
(Con aho, mihi, etc.). Bein miina berotu ezkero ezta begiratuten, ez zer esaten dan, ez nogaitik esaten dan.
Astar II 191. Drumontek hasi du berak pizten sua. Ba eta piztu; ba eta zenbeiti muturra ederki berotu. HU Aurp
60. Doñu jakin bateri ekin zion, entzuleen agoa berotu arte. TAg Uzt 204.
(Con buru, etc.). Calentar(se) (la cabeza), excitar(se); preocupar(se). "Calentar los cascos. Ordubete
diskutitzen egon, kaskarra berotu, ta etxera" Elexp Berg s.v. kaxkar. Ardoarén aiskide sobra déna misérien
ostatári dá: géro segitzendá desgobérnua, gero búrua berótu ta edozéin gauza errátea ta egitea. LE Prog 112.
Herodesek Galileako kristauai etzien gaitz andirik egiten, eta epel-epelean, ezer ezbaziran bezala, begiratzen
zien, bururik oiekatik asko berotu gabe. Lard 501. Aithortzeko ere dute Gipuzkoarrek, ez dutela orai artean
burua hanbat berotu hemen, hargintzako ala zurgintzako edergailuetan. JE Ber 75. Lanho tzar zurpail batzuek
hola dauzute kaskoa berotzen zuri? Ib. 80. Gixonari, ardauak buruba berotu ezkero, bardin ixaten dautso
edozein dollorkeri egindda be. Otx 111. Gizajoaren burua berotzen zan beti gauza batzuek oldozten. JAIraz
Bizia 87. Neure burua berotuko nuke geroz eta geiago. Txill Let 67.
(Con buru, etc.). Calentar (los cascos), incitar. Zerk dioke horrela Pariseko hiriari burua berotu? HU Zez
91. Oni ere buruba berotu diyo norbaitek. Moc Damu 29. Zuk, nere semeari burua berotu diozu neri dirua
lapurtzeko! Ill Testim 22. Aitari ere kaskoa nere kontra berotu ziok. Etxde JJ 6. Ene aitari burua berotzen ari
zatzaio Etxahuniako oñordekotza ken dakidan. Ib. 14. Gero, markesa aideko neskatxa aizeti batek burua berotu
dezaizula. NEtx LBB 138.
(Con odol). Excitar(se). Ardao puska bat edanak [...] odola berotu ta luxurijaren suba biztu eragiten
dabena. fB Olg 48. Begiraik, Patxi; etzeidak odolik berotu. Uste duk danak gerala ire antzekuak? Apaol 26.
Orregaitik, bereala berotu jakon bere odol garbia, beñgoan argitu jakon burua, aidabatean biurtu jakon biotza
gogo batetik bestera. Ag Kr 186. Odolak azkar berotzen zaizka, / ez dago mutill sotilla, / neri burura kolpe tira
ta / puskatu zuan botilla. Tx B I 242. Bere begientzako edertasun jatorra dan ikuskari orrek, odola berotzen
deutsa; ta ames-zorabioz beteten deutsez buruko garunak, an tribuna luzean, urrengorik urrengo itz egiten
daben gizonak. Erkiag BatB 145.
Llenar(se) de dinero. Donostiako merkataritza irabazi eroen bidez beroturik pill pill irakiten zegoen
denpora ospatsu aetan. Izt C 178. Aritza bakarrik utsi nai badezu, piñua kenduaz, poltsa berotzeko bide ederra
dezu. Munita 42. Arakiñari [txekorra] salduta, / ta arakiñak kalean diran / diru guziak bilduta, / baserrikoa
bialtzen dute / patrikadak berotuta. And AUzta 140. Iñork uste dun baño geiago / berotzen sakela. Uzt Sas 71.
Abrigar (esperanzas). On guzti oiek, ordea, nola atxiki, itxaropen oiek biotzean nola berotu, baldin etxea
loka badago eta goizetik gabera desegin baditeke? Vill Jaink 161.
2. (V-gip). (Uso sust.). "Berotu ederrak artzen ditugu aurten, este año sentimos grandes calores (V-gip)" A EY
III 256. "Sofocón, acaloramiento. Azitaindik igo dogu Arratera, eta berotua galanta artu dogu" Etxba Eib.
"Sofocón. Demaseko berotua artu giñuan muebliak jasotzen" Elexp Berg. v. beroaldi.
(Fig.). Acaloramiento, excitación. "Txotxolo ori dala ta ez dala, berotu bat euki dot lagun onenagaz" Etxba
Eib.
"Paliza. Berotu on bat merezi dau mutiko diabru orrek" Elexp Berg.
- BELLOTU (S). (Forma con palatalización expresiva). "Bellotü eta bellotze, chauffer, se chauffer" Lrq s.v.
bello. "Béllozte su-óndoan, caliéntate junto al fuego" Iz R 393.
- BELLOTUXE. (Forma con palat. expresiva). Animarse con la bebida. "Bellotüxerik (S)" Gte Erd 223.
Behala suia phizten deitziet belloxe zitaien. D. Béhéty GH 1931, 112. Gidariak ez dira aski maier, diroienaz,
usian ere, "bellotuxerik". Herr 15-3-1962 (ap. DRA).
- BERO-BERO EGIN (V, G, L, AN, S, Sal, R). Ref.: A; Etxabu Ond. Enardecerse, enfervorizarse; acalorarse,
alterarse. "Bero bero egin da (V, G, L, AN, S, Sal, R), se ha animado mucho" A. "Bero-bero einde egon.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1020