Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
erretiramendua, ene barriamenduaren eta libertizioneen erreparatzekotzat. JesBih 447. Eta [debozione berri
horrek], egun oroz, egiten ditu oraino [ongirik espantagarrienak], Exerzizio saindu hori, mende hunetako
barriamendu eta lazakeriaren kontra, begiratua den tokietan. MarIl 123. Jokoak, barriamenduak, sentsukarazko
bizi batek laster itho zituzten hunen baithan, hastetik hanbertze hartu zuten debozionezko sendimenduak. Ib. 96.
barreiarazi, barreia erazi, barria arazi. 1. Distraer, hacer distraerse. Hun da zunbait ordüz estekamentü,
eta desirkünte hunen ere bridatzia, beldürrez, hen üsiegi jitiak, ezpiritia barreia erazi dizazün. "Mentis
distractionem incurras". Mst III 11, 2 (SP gerta dakizun bihotzeko barraiamendurik, Ch barraia dezan, Echve
distraitu etzaitezen). Urrunduko dire barria araz, eta berthutearen bidexketarik zeihararaz ditzaketen presuna
guzietarik. JesBih 411.
2. barrearazi. Dispersar, hacer dispersarse. Zuazi erratera zure nagusiari, Erregeari, populuaren
borondatez garela hunat bilduak, eta baionetek bakharrik gaituztela hemendik barrearaziko. Elsb Fram 60.
3. Deshacer. Erran zeion nola behar zian egin anaiek eginerazi nahi zeioen ezkontziaren barreierazteko. Ip
Hil 67.
barreiari (SP, A), barraiari (L ap. A; SP, Dv, H). 1. Dilapidador, derrochador. Aita bilzaleari, seme
barreiari. O Pr 15. Nonbait idatzi zuen Garatek [...] barreiari agertzen dela euskal aditza: honek eskaintzen zion
aditz pilo mardula ez zuela bizi osoan pertsona batekin bakarrarekin baizik (arrebarekin, noski) erabili. MIH
390.
2. "Barraiari, barraiatzale: 1.º (AN, L), pregonero" A.
barreiarzun (Dv y H (que citan a Mst); Hb ap. Lh). Distracción. v. barreiamendu. Eztüzüla hanitx
jakiteko desirkünte handiegi bat, zeren barreiarzün eta inganio handirik han edireiten beita. "Distractio". Mst I
2, 2 (Ip barreiadüra). Ardüra ene ezpiritia arranküran, barreiarzünian eta bereganat thiratzen dielarik,
nahaspillan etxekitzen beiteitade. "Distrahunt". Mst III 21, 3. [Graziak] aragiaren nahiküntiak hügü dütü,
ezpiritiaren barreiarzünak baratzen dütü, gizonen artian agertzera ahalke da. Ib. 54, 4. Ezi egiareki aithortzen
dit, barreiarzün handi bateki hetan üsatü nizala izatera. "Quia valde distracte me habere consuevi". Ib. 48, 5.
barreiat (Gèze, Foix ap. Lh) 1. (Adj.). Disipado. "Dévoyé, égaré (au moral)" Gèze. "Personne désordonnée"
Lh. Bizitze sinheste gabe eta barreiat bat eramanik animal bat bezala bizi zen. Ip Hil 150. Emazte bat, bere
senhar barreiatak Antoniren entzutera eitzi nahi etziana. ArmUs 1896, 116.
2. (S), barreat (S; Foix ap. Lh). Ref.: Lrq /baReiát/, /baReát/. (Uso pred.). Esparcido, diseminado. "Éparpillé,
situé en divers lieux. Etxalte hori barreiat dük, ce domaine rural est éparpillé" Lrq. v. barreiu. Etxiak dirade
barreiat, / Zolan hasirik gaiñialat. Casve SGrazi 76. Hik dütük bai, debrü tzarra, / batere ez untsa zaiñkatzen
[ardiak] / Orotan ther-ther, barreiat, / arrenküra gabe üzten. Ib. 96. Barreiat zielakuan [etsaiak] / Pettarreko
bazterretan / Gizunak dütügü han hor / hedatü txokho denetan. Ib. 138.
barreiatsu. Extendido. Zerbait berez meago ta zabalago da; orobat tokitsuago, besteengana
barreiatsuago. [Iainko-Seme] ITZ au iñolako sarkor eta mee da, anima bera ukitzen baitu. Or QA 183.
barreiatu (B, S; Lar, Añ (AN), Gèze, H), barraiatu (AN, L; SP, Lar, Dv, H), barreatu (G, BN-baig, R, S; Añ,
Arch VocGr, VocBN, H), barratu (G-nav, AN-ulz-5vill; Dv (que cita LE Io), H), barheiatu, barreitu, barriatu
(Sal, R), barretu (AN-larr). Ref.: A (barreiatu, barraiatu, barreatu, barratu, barriatu); A Apend (barratu); Lrq
/baReia/, /baReiace/; Iz Als (makurro), Ulz (barratu); Asp Leiz (barretu); Izeta BHizt2.
Tr. Barraiatu es la var. tradicional labortana; la emplean tbn. Beriain, Mendiburu y Echenique, y los
guipuzcoanos Guerrico e Iztueta. Barreiatu se documenta en Leiçarraga y en los autores suletinos; los bajonavarros
alternan barreatu y barreiatu, forma que desde el s. XX se extiende tbn. a la literatura meridional. Los
guipuzcoanos han empleado generalmente barreatu. Barratu es alto-navarro. Hallamos barriatu en JesBih,
Jauretche, Iztueta, Hualde y Beovide (en los dos últimos es reflejo normal de la realización de -ea-). Tartas
emplea en alguna ocasión barreiutu (con el sdo. de 'distraerse'). Hay además algún ej. de barheiatu en Arbelbide
y de barreitu en Larzabal. En DFrec hay 12 ejs. (10 septentrionales) de barreatu y 30 (3 id.) de barreiatu.
1. Extender(se), diseminar(se), dispersar(se), difundir(se). "Esparcir" y "desparramar" Lar. "Disperso,
barreiatua" Lar y Añ. "Disperso, barroiatua (AN), banatua (G)" Aq 1159 (seguramente error por barraiatu o
barreiatu). "Répandre, étendre, disseminer" Arch VocGr 210. "Répandre" VocBN. "Répandre; éparpiller" Gèze.
"Disséminer, disperser, répandre" Dv. "Divulguer" Dv. "Disperser" H. "Publier, répandre. Lasterrago
barreiatzen berri gaixtoak, ezen ez onak" Ib. "Bere on guziak laster barraiatu zituen, il dépensa bientôt tous ses
biens" H. "1.º verser, répandre. 2.º répandre dans le public" Lrq. "Barrátu de, se ha propagado" Iz Ulz. "Oiálak
barratu ttut" Ib. "Esparcir" Asp Leiz. "Gaitze barreiatu de erri guzien" Izeta BHizt2. "Ardi guziek barreiatuek
mendien" Ib. Cf. VocNav: "En el Valle de Goñi barrado es sinónimo de 'extendido', 'disperso'. La parva está
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
101