Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
astiro. Enb 151. Bero zegoan. Langilleak atseden artzen. Anab Poli 105. Bero egoan kalean, bero etxeetan: aize
gorriskatua itsasegian ere. Erkiag Arran 155. Mendian ez dago bero, / elurra ai da gaubero. Uzt Sas 89.
(Con adj.). Gorputz guztitik izerdia eriola, bero andirik ezegoan baiña. Ag AL 127. Bero aundiya nola
baidagon / arkitutzen naiz egarri. Tx B II 206.
- BEROENEAN. (Tras gen.). En lo más caluroso, en el momento más caluroso (del día, etc.). Egunaren
beroenean, bere kaparreko atarian eserita zegola. Ol Gen 18, 1 (Bibl egunaren beroenean; Ur egunaren berorik
andienean, BiblE berorik handieneko orduan).
- BERO-GALDA. Calor sofocante. Egarriz iota edo bero-galdaz zoratuta. Ibiñ Virgil 103.
- BERO-GALDATAN. En el calor sofocante. Bagiñazen bein mendian gora lagun batzuek, orain urte asko
dala, udako bero galdatan, izerditsu, arnasestuka, oso nekaturik. Ag G 5. Bero galdatan ordea, zelai itzaltsua
billatu ezazu Ioberen aritz zahar adaburutsuz gerizatua, edota artondoz iositako oian doneak itzala eman. Ibiñ
Virgil 101. Udako bazkalondo gozakaitzaren bero-galdatan, ondar kixkalitan etzan-ta, bere kejak zeru
errukitsura bidaltzen dituana. Berron Kijote 139.
- BERO IZAN (H, Holmer ApuntV). a) (Impers.; con aux. de 3. a pers. sing. o en forma no conjugada). Hacer
calor. "Bero da, ari da, dago, il fait chaud" H. "Béro da kánpuan (A, F), hace calor fuera" Holmer ApuntV. v.
BERO EGON, BERO EGIN. Eta hala ifernuan ezta elhurrik eta ez bertze hotz suerterik, bethi da bero. Ax
585 (V 376). Dela bero, dela hotz zen, / Bethi billuzgorria, / Huna Desertuan zer zen / zure bizi guzia. Arg DevB
55s. Ez da bada gauza txarra [...] otz danian berotu nai izatia; edo bero danian preskotu nai izatia. fB Ic II 256.
Eta hegoak jotzen duenean, diozue: Bero izanen da; eta halaxe da gerthatzen. Dv Lc 12, 55 (Lç bero eginen
duela, He bero eginen du, Oteiza bero egingo du, HeH berotu behar du). Aziendak begiratzen ditu ulietarik,
bero denean. Dv Lab 229. Bero zan ta urik etzan; lanak ziran an. Bv AsL 215. Bai eta gogotik edanen dut
nihaurek ere gopor bat ur; bero da bide hortan. HU Zez 71. Udan bero dela, neguan hotz, oro estakuru gira
elizako urrats horri buruz. Ib. 184. Bainan, futxo, astoentzat ere bero zen, eta nun nahi baratuak ziren, muthurra
sasian, toki fresko bat atzeman beharrez. Barb Sup 71. Bero izana gatik, bada aire; saparik ez dugu
hautemaiten. JE Ber 40. Iduzkia pisu da; bero da gaur, bero: / Mendiari dario izerdi urdin bat. Iratz 49. Zauri
gure etxerat, bero da, esne xorta bat edanen duzu, hotz-hotza! Lf Murtuts 52. Salan bero zen eta goxo, bihotza
etsipenez izozturik ez zuenarentzat. Mde HaurB 6. Bero delarik nolabait ere / atxemaiten da itzala. Xa EzinB
115. Jendia erdi gorri / antxen dabil plaian, / ori ere gauz ona / bero dan garaian. Uzt Sas 307.
(Con adj.). Eta nola ifernuan izanen baita bero handi bat, hala izanen dela halaber hotz handi bat, izotz,
horma, elhur. Ax 583 (V 375). Bero aundia zan. Bv AsL 215. Bero bat izigarria baitzen, etxerat heldu gabe,
bere burra guzia urtua zuen. Barb Leg 145. Gure gazte ôk, nagirik bage, / naiz izan bero zapala, / elkarren leian
egarri dute / berriro oroituz itzala. Or Eus 309. Tropikoan itxasotik zenbat eta bertarago bero aundiagoa izaten
da. JAIraz Bizia 47. Bero aundia zala-ta, Balentinek eta Polik naiago izan zuten kanpoan lo egin. Anab Poli
105. Bero aundia nola baitzan, egarritu egin giñan. Salav 48. Bero ikaragarria omen zan eta pasa omen zituan
egarri ederrak. Ib. 14.
b) "Bero izan, tener calor" A. Bero denak itzala batre ez du gaixto. AstLas 73. Esango neuke bero nazala, uri
onetan otz andija egon-arren. Altuna 16. Larrazkena izana gatik, zonbait urhats aski laster egin orduko bero
nintzan. JEtchep 109.
- BERO-NEURRI. v. beroneurri.
- BERORIK. Con calor, sintiendo calor. Nihaur ere ebili niz anhitzetan erhorik, / Gauaz eta egunaz ere hotzik
eta berorik. E 99. Baña alanbere eztakutsuez, ze berorik, ta ze eskutadurik dabiltzen otzetik? Añ LoraS 98.
En caliente, estando caliente. "Janezazu berorik, mangez tandis qu'il est chaud" SP. "Berorik maite dut kafea
(BN-lab)" Gte Erd 136. Herrausta zazu sukriarekin eta zerbitza berorik. ECocin 38. Ogia iaten edo berorik /
sutan erreko taloa. Azc PB 119. Sukaldiak berorik / Goruntza keia. Enb 96. Kafeak berorikan nahi baitu hartu.
Etcham 157.
(Fig.). Berorik dago "Kirikiño" zanaren oroitza. Ldi IL 69.
(Estar, etc.) animado. Komulgetako ustez / Garbirik barrua, / Berorik burua. AB AmaE 340. Pobre ereiten
dabiltzaz / munduan berorik, / Fraileak atarata / lenengo solorik. Azc PB 355. Anjelen gurasoak ibili ziran
berorik; baña semea guztiz otza eida olango gauzetarako. Ag Kr 133.
(Estar, etc.) animado por el alcohol. Emon eutseen ondotxu edaten, eta arako berorik eguanian erregu,
palagu, eta berba labanakaz sartu erazo eutsen fijanza galgarri orretan. Astar II 128. Ardandegian eskainka
daude / Peru ta Matxin berorik. Or Eus 165.
- BEROTAN. Con calor, en el calor. Bere etxe torrean su andiaz berotan, / Zaldun bat familiaz egoan
apaltzen, / Baita pobre bat larri etxe aren kanpotik, / Danba, danba, atea makilleaz joten. AB AmaE 388. Emen
berotan eta gure errian elurra baztarrak zuritzen, agian. NEtx Antz 111.
Urtero Elizondora jotzen zuten Uzta-aldean, eta Dagonilleko berotan Ondarribira aldatu oi-ziran. NEtx Antz
154.
berho. v. 1 berro.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1005