Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BELLO (L, Sc, Sal, R ap. A; Foix ap. Lh). (Forma con palatalización expresiva). a) (Sust.). "Calorcito [...]. (L),
calor, caliente (voc. puer.)" A.
b) (L, Sal, R, S). Ref.: A; Lrq /bel'o/; Iz R 393; ContR 531. (Adj.). "2.º calentito (dim. de bero). 3.º (L), calor,
caliente (voc. puer.)" A. "Dim. de bero. Chaud (puér.)" Lrq. "Béllo, un poco caliente" Iz R 393. "Béllo, caliente"
ContR 531. Salda bellua hartü. Herr 26-8-1956 (ap. DRA).
- BELLO-BELLO. "Ivrogne, ordizale [...], beillo-beillo" (S) Lh Eusk 1919-1920 (II), 81.
- BELLO-BELLOA. (Estar, etc.) bien caliente. Erran gabe doa, Españulek ekharri diela bi barrikot ardu,
"klarete"-ez bata betherik, moskatalez bestia. Eta horien bidez, papoa bello belloa, jaunak zinkhaz joan dira,
bakhotxa bere xokhoala. Herr 24-7-1958 (ap. DRA).
- BEROAK-BEROARI. Bajo el calor. Eta ibili zen bi egunez, beroak-beroari eta oihanez-oihan. Jnn SBi 115.
Juan den astelehenian, beruak beruari, heldu ziren lau hazka dotzena bat zaldidun gazte Donapaleurat buruz.
Eskual 29-5-1908 (ap. DRA). Xaz, aperitifa bat edo biga har eta, loretan ziren tillura ederren itzalpean, joan
behar ukan zuten zonbeitek beroak beroari etxerat. Herr 6-7-1961 (ap. DRA).
- BEROAK EMAN. "Beroak eman (G-to), golpear con violencia, dar buenos golpes, lit.: calientes" A.
- BEROAK GORRI-BELZTU. "(BN-baig), rendirse de calor" A.
- BEROAK IGARO. Atacar, sofocar el calor. Egarri delako edo beroak igarota dagoelako, uretara sartzen
da. Vill Jaink 71.
- BEROAK JO. Atacar, sofocar el calor. Asko aldiz, udan bereziki, lanak nekhaturik edo beroak jorik,
abereak ez du hanbat jan nahi. Dv Lab 228. Ardi makala beroak jota / egun-erdian abaro. Or Eus 319.
- BEROAN. "En caliente, en momento de acaloramiento. Ezkontzia beruan ein biarreko gauzia dok" Elexp Berg.
"Beruan kristonak esan jotsan da gero damutu ein jakuan" Ib.
- BEROAN BERO. En caliente. Besoa hautsi du (haurrak). Berehala, beroan bero, gizon batek antolatu dio
besoa, gure herriko jaun medikuak. Eskual 14-8-1908 (ap. DRA).
- BEROARENA KENDU. "Beruana kendu, loc. verbal de la terminología de los cortadores. Restarle lo que
tiene o puede tener de exageración una cosa, como el cortador que en tratos con el dueño de la res resta el
coeficiente de la res en caliente. Arek esaten dabenari, beruana kendu biar jako beti, a lo que dice aquél, hay que
rebajarle siempre lo de en caliente" Etxba Eib. "Ogei kilo perretxiku topau ei dittu, baiña ori beruana kenduta
izango da" Elexp Berg. "--Nik irureun kilo jasotzen dizkiat. --Orri beruana kendu bearko zikok" (G-azp).
Txarra erosi basarritikan, / salduko dute onduta, / ordaindu egingo dizute baña / beruarena kenduta. Uzt Sas
202.
- BEROAREN BEROAZ, BEROEN BEROAZ (V). Por el calor, de tanto calor. "Beroen beroaz, de puro calor
(V)" A EY III 329. Atzo gabaz ardo puska bat edan eta beroan beroez ezin lorik egin. EguTol 12-11-1918 (ap.
DRA). Argizari apurra urtuten zan beroaren beroz. Or Tormes 19. Ixil dago, bitarte ontan, basoaldea beroaren
beroz lurrun-jario. TAg Uzt 78.
Eguzkiaren / beroen beroz / kiskaldurik, or / baztarrak ondatu dira. Enb 176. Mirei bakar gelditu zen eta
burtzoraturik zabaldi artako beroaren beroz. Or Mi 120.
Por la fiebre. Umia, beruaren beroz, arterik artu-eziñik, batera ta bestera, oian ebillan. Altuna 16.
- BERO ARI IZAN (Lar, H; bero hari izan SP, Ht VocGr 339, H). (Con aux. trans. o intrans.). Hacer calor.
"Bero hari da, il fait chaud" SP. "Il fait chaud, bero hari da" Ht VocGr 339. "(Hace) calor, [...] bero ari da" Lar.
"Bero handi bat hari da, il fait une grande chaleur; id. bero da, ari da, dago, il fait chaud" H. v. BERO IZAN,
BERO EGON, BERO EGIN. Bero bat ari du! Fuu! Barb Sup 51. Bertze egun batez, bero ari zen biziki, eta
bidean egarritu ziren. Barb Leg 61. Bero ari zuen itsuski. Ib. 62.
- BERO BAI BERO. "Con mucho entusiasmo (Zav)" A EY III 284. Andik, guraso au il ezkero, / aren esanen
ganera / semeak lana bero bai bero / egiten abiatu dira. Zav Fab RIEV 1909, 35.
- BERO-BERO. (Forma con reduplicación intens.). Muy caliente. Ikhusten tutzu ogi hauk? Bero-beroak ziren
gu herritik abiatzean. Lg I 196. Etxetik irten giñanean ogi erre-berri bero-beroak artu giñituen, eta begira
orain, zein gogorrak dauden. Lard 115. Agertu zan Nikerate, matrallak gorri-gorri ta bero-bero ebazala. Echta
Jos 333. Joan ziran Santa Cruz etzin zan oera, ta oea bero bero arrapatu zuten oraindik. Or SCruz 38s. Bolanjer
bat, bere karroa ogi bero beroz betherik. Barb Leg 66. Emen talo bero-berook; emen sagar erreak; gaztaie
emen. Lek EunD 28. Karakak egin eta, aren arroltzea / bero bero da, baiñan laister du oztea. Or Eus 108. Emen
esne bero-beroa. Ar zazu, ta on egingo dizu. NEtx Antz 91.
Acapulcon, Mexicok Pacificon duen uri bero-bero-bero batean. A Ardi 112.
Zure manuz otso eder bat bizirik larru bedi: / Eta berehala haren bero-bero larrua / Bizkarretik har ezazu
zerbaitez tinkatua. Gy 76 (cf. BERO-BEROA).
Bien caliente (sintiendo calor). Behar nintzela ethorri, trikota beltx hunen ahal bezen laster akhabatzera;
nere ama gaixoa bero bero egonen da, hola, hunen barnean. Barb Sup 54. Ta bera bero-bero zegon bitartean,
emazte gajoa kanpoan, otzak dar dar goiz arte euki zuen. Muj PAm 53.
Muy animado, muy entusiasta; muy ferviente; muy excitado, muy alterado. "Tabernia ipintzeko bero-bero
zeuan orduan" Elexp Berg. Hatsarrean ez nintzan bero bero, bainan orai gogotik irakurtzen dut. Laph 20.
Onela erregu bero-beroan / gora nengoan begira. Aran SIgn 212. Jo zuan bero-bero Erroma. Bv AsL 157. Bero-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1003