Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
hallamos desde RS (cf. además, en sdo. fig., ya en Leiçarraga, y berorik en Dechepare).
Circa santi Michaelis detras la casa de Miquele Belça I peça en Urveroeta. (Mañeru, 1213). GLarr 151.
Oñak otz elexarakoz, bero ezkonzarakoz. RS 142. Agoak bero deño galda. RIs 2. Iguzkia iaikitzetik etzite
lekhuraño, / Eta Ipharretik haize bero Hegoaraño. EZ Man I 78. Isur diezezu zeure / graziaren ihintza, / su
beroaren diezen / iraungi khar bortitza. EZ Noel 133. Gusturik aurkitzen duzu ]h[eper bero hunetan? Volt 162s.
Lurrean barrena [...] edireiten da leze handi bat, labe gori bero bat, behinere hotzten eta iraungitzen eztena. Ax
580 (V 373). --Zein atsegin dau, zuria ala gorria? --Ezarzu zurirean, zerren da beroago goxetarako. Mic 14r.
Jirosleiak, uda beroan, / Ur-peituz lehenik ximaltzen / Baitir', eta net gero galtzen. O Po 51s. Ganderalu hotz,
negua botz; Ganderalu bero, negua Pazkoz gero. O Pr 178. Aire beroaren daki / Bere mugan igorzen. Hm 158.
Uda bero batetako iragaiten diren uriak lurrera xort larriz eroriak gatik ezpaitira hartan barrena sartzen. SP
Phil 474. Negu hotzian eta gogorrian su hon bat edo iguzki bero bat [txerkatzen du], onsa berotzeko. Tt Onsa
102. Denbora hartan Idiak beroki egon behar du barruki bero batean. Mong 587. Lehenbizikorik manyatera ur
beroz garbitzia. Ib. 590. Hango airea eztia eta emea da, zeren mendiz inguratua baita guztia, ezta hotzegia, ez
beroegia. ES 110. Ta tximista ain bero oni, zeñaren / Polborak, mirets danean luzaro, / Balaren indarra zion
fidatu. Lar Gram 391. Komentietan arren gizonak borogatü izaten dira, hala nula ürhia labe bero batetan. Mst I
17, 3. Jaio horduko oial berotan bildu ta seaskan luma edo koltxoi gaiñ leunean ezarri ta estali ta ere, egon oi
dela aur gaisoa negar ta karraisi, egonagatik gela beroan ta aizerik sarzen ez den tokian. Mb IArg I 107.
Kandelaria bero negua dauka gero, Kandelaria otz, negua joan da motz. Aq 63. Haren ostoak haize bero guzien
gerizean, bethi ferde izanen dire. Mih. 71.
(s. XIX) Ta ao berarekin puzka ta puzka otztu nai dezu ardo beroa. VMg 88. Zenbat bider gosea, egarria,
eguzki beroa, otzak ta euriak? Añ LoraS 124. Izotza eguzki beruagaz urtu eta desegiten dana legez. Astar II 87.
Onetarako ingura diteke, nai bada, auts erre beroz. It Dial 87. Toki beroetan marea goran uzten dute sartzen
ura zelai zabaletan. Ib. 113. Azkenengo [iturri] au da naigarriena, ur beroa ematen dabelako. Izt C 90. Talo
bero guria obea dala, bera bakarrik jateko, ogi erre-zar elkortua baino. Ib. 28s. Ez othe dire loreak hastean
bezain eder [...] sua bero, horma hotz, elhurra xuri [...] egunak arrai? Hb Egia 41. Bokhetera estalirik uzten
duzu hala-hala barnetegi bero batean. Dv Lab 52. Mamia behar da xuritu, harraspatu eta ur beroan iduki hogoi
eta lau orenez. Dv Dial 107. Lürpian igaraiten bada hura gatz den lekhütik, gazi elkhiten da üthürritik [...], eta
bero, sü den lekhütik igaraiten bada. Ip Dial 121. Garbituko da eskubagaz ur zerbait beruagaz. "Medianamente
caliente". Ur Dial 89 (It ur epel beroarekin, Dv ur erdi beroan, Ip hur erdi beruareki). Baso erdi bat agordient,
taza bat esne bero. ECocin 46. Oihal bero batetarik. Laph 64. Zeñ ederra, zeñ zuri eta beroa dan! Arr GB 66.
Baratxuri bat dantzan ur bero pixka baten gañian. Sor AuOst 92. Lausotzen jakoz gerrariari begi sutsuak, / Bere
arpegi zurbilla busti malko beruak. AB AmaE 445. Anartean, Jinkoak dizuela iguzki eder eta bero, belarrak
idortu arte, histurarik gabe! HU Zez 97. Zakua beterik, tripa bero eta sakela gori. Ib. 37. Bada agertuarren /
eguzki beroa, / ezeban inok galtzen / goizaldeko loa. Azc PB 322. Gauza berorik egun osoetan sabeleratu
ezinda. Otx 152.
(s. XX). Batak salda beroa, besteak Santandertik ekarritako kaña gorria. Ag Kr 30. Guztiz alatsu eukan
gorputz guztia, zirkiñik egin eziebala: ganera, jateko gogo baga ta guztiz bero ta artega. Echta Jos 344.
Hazkurriak odola berritu dautzu: edarien indarra zainetan badabilkizu, bero bezain erne. JE Bur 93.
Californiako eskualde bero gizenak burrunban bethetzen zituztelarik. Ib. 204s. Aterpe ona, jan beroa, jatordu
jakiña, jantzi garbia, oe biguna. Ag G 160. Arrats guziez ur beroan sartzean bezen pulliki, eztiki, eztiki, bere
zango luze luzeak sartzen ditu galtzetan. Barb Sup 42. Nere biotza / izango zaitzu / seaska bero / ta illobia.
Jaukol Biozk 6. Nexkaren beatz meiak Bikendi gaixto zelako mutillaren beatz beroekin kakotu ziren. Or Mi 21.
Supazter bero bat ez dugun ber, deusetako ez gira hon. Zub 122. Goazin berehala norapait, kafe bero batez
lanho dorpe hok ditzagun lehen-bai-lehen aizka. JE Ber 36. Estaldurik dagon txingarra laso: ganeko autsari
bero iraun-azo. Otx 68. Egutera artan, eguzki bero. Or Eus 300. Saskietako bazkarien ta / lur beroaren
lurruna... / elkarri nâsiz sudurra-barna / deramaten osasuna! Ib. 310. Ilda gero... salda bero. ABar Goi 71.
Gaua da gaua... gau bat beltz eta beroa! Iratz 39. Jarri albotan botilla bero auek; eta oñetan beste au. NEtx
Antz 97. Kafesne bero bat artu azi ondoren. Etxde JJ 249. Egonleku onuratsu ta egite zindoen biltegi ta
onbideen laba bero izan bekie angoei. Ib. 12. Zorroztu eban kutxilloa, gertu eban galdera bat ur bero. Bilbao
IpuiB 214. Udako arratsalde bero bat, beroa, oi ba beroa... JEtchep 43. Udaberriko arratsalde bero eta argi bat
izanik. Arti Tobera 263. Alderdi beroa da, moallaz inguratua. Anab Aprika 43. Jan beroa naiago nuala-ta. Ib.
97. Piper berri bat olio beroaren gainean ipiñten zuten bakhoitzean. Osk Kurl 128. Jainkoak toki bero, goxo ta
babes bat ipiñi zizun. MAtx Gazt 17. Maiz lurpean [erleak] zulatzen omen ditu altxabeak etxe beroa izateko. Ibiñ
Virgil 108. Aiñ geldiro zijoan eta eguzkia aiñ zorrotz ta bero bere gaiñera, garunak urtuko zitzaizkion bat-edoren
bat izan balu. Berron Kijote 42. Egunoroko arto bero usai nabarmenak okitu du nonbait. MEIG I 145.
Mejicoko lur beroetan, edo lur beroen mugan. Ib. 191.
v. tbn. Ox 69. Etcham 221. Mde Pr 83. Anab Poli 65. Erkiag Arran 155.
(V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. (Fig.). Ardiente, ferviente, apasionado. "(Au fig.), ardent. Gizon beroa,
homme qui prend les choses chaudement, avec feu" H. "Gizon bero, hombre caliente, veliente [sic]" VocB.
"Gizon berua zan, errez sututzen zana" Etxba Eib. "Acalorado, sanguíneo. Badakik aura zelako berua dan;
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1001