Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Udako bero galdatan, izerditsu, arnasestuka, oso nekaturik. Ag G 5. Askotan iruditu zait neri nekeak eta suak
baño zatokoak bero geiago ematen ez ote dioten. Ib. 22. Eguzkijak eta ardauak eta eurak erabillen arluak berak
emoten eutsien beruagaz. Kk Ab I 36. Udako bero kixkalgarria. Inza Azalp 31. Ellande gaizoa bazoan bide
berriaren sahetsetik, beroak setiatua. Barb Sup 71. Hegaldunak dantzari, / Xinhaurriak lanean: / Lerro-lerro
xendrari / Bero gogorrenean. Ox 90. Zubi baten azpijan mutiko bi egozan, etzunda, bata bestiaren besuetan,
berua alkarri emoteko moduban. Altuna 23. Zuk dakarkezu kabi ontara / berriro ogi ta beroa. Jaukol Biozk 84.
Esan edo eutsoen, pisti oneek gabez bero billa sein-askaetara yoten ebela. Or Tormes 55. Ibiltzeak atsegiñak
baditin, eta bideko itzalak beroa aantzarazten din. Or Mi 11. Ollo kolokak bere hegalpeko beroarekin bizitza
emaiten du arroltzen barnean diren xita gaieri. Zub 122. Eguratzian gaur lez, gure gorputzaren berua baño
askozaz andiagoa daguanian, orrelako jantzi senduak, beruarentzat "esiya" dira. Kk Ab II 104. Zanpagarria ta
aulgarria da beroaren eztena. TAg Uzt 94. Badirudi zuaitzak bero pixka bat kentzen diola udarari. Munita 19.
Ostatu barrengo beruak eraginda, etor-berriak kapusai beltza kendu zun. Etxde AlosT 42. Berorik aundiena,
berriz, Panaman. Or QA 48. Matrailak piska bat gorriturik, suaren beroaz agian. Mde HaurB 8. Larruaren
beroa ta euriaren ezatasuna alkarrekin naasiak nere begitartean gogoz dastatu ezkero. Txill Let 63. Baiña
kanpoko beroa etxakon ezer gaxuari. Urdailla, urdailla ekarran irakiten! Bilbao IpuiB 110. Baña, amesetan be
beruak ez-etsan alde eiten. SM Zirik 18. Sabela otza dabillenean / bero gutxi du jantziak. Basarri 140. Lurretik
halako bero sapa bat atheratzen zunan. JEtchep 43. Beroak ezpaitu ezer otz egiten, alderantzikoak baizik. Zait
Plat 97. Aidean ezetasun edo umedaderik baldin balego, ez lioke utziko beroari aidean gora iges egiten. Anab
Aprika 85. Eguzkiaren beroak lur-gaiñeko ura lurrun biurtzen du. Vill Jaink 31. Beraz, gizakumearen tasun,
doai edo propietate bat bezala da; beroa, otza edo astuna izan oi den bezala. Ib. 149. Batzuetan batera bestera,
geienetan nagi ta bagi, beroa iruntsi bearrez egoten ziran suangillak udalenean. Erkiag BatB 37. Artegian,
artaldearen aterpe ta beroa nabaitzen zan. NEtx LBB 94. Zer beroa Lisboan, 1540-eko uda minean! Ardoy
SFran 145. Beti ez dira an alako beroak izango. Uzt Sas 349.
v. tbn. Lazarraga 1138r. Tt Onsa 103. Bv AsL 185. Itz Azald 190. MAtx Gazt 63. Ibiñ Virgil 108. Berron Kijote
190.
(Lar, Añ, Dv). Fiebre. v. berotasun, beroen. "Calentura, elgaitza, sukarra, beroa" Lar. "À Betelu, vallée
d'Araiz en H.-N., bero se dit aussi 'fièvre'. Beroak erretzen nau (Orreaga) [...]. De même à Arizkun" Dv.
Bitarte guzian sukarrez, beroz edo duen beste gaitzez galzen du bere sasoi ona ta aurpegiko kolore guzia. Mb
IArg I 185. Ezin loakartu naiz: beroak erretzen nau. (AN-larr). Orreaga 51 (ib. 83 (B) bero; ib. 23 (Camp), 32
(Dv), 71 (AN-5vill), 76 (AN-5vill), 96 (AN-arce), 80 (L-sar), 87 (BN-baig) sukar, ib. 35 (Ip) sühar, ib. 39 (Gnav),
43 (G-nav), 48 (AN-araq), 55 (AN-gulina), 107 (R-vid) kalentura, ib. 67s (AN-5vill), 91 (AN-erro)
berotasun, ib. 59 (AN-ulz) berutasun, ib. 104 (Sal) su). Bero edo kalentura geldi batez [hilko naiz]? Gaiz
zorrotzen baten bidez? Arr May 43. Sukarra, beroa izan dauala dirudi, izerdi erionez egon dalako gau zati
batean. Erkiag BatB 185.
Temperatura. Orduan, zergatik dudatu duzu bihar termometroak nik guratzen dudan beroa markatuko
duela? Arti Tobera 281. Orain dala bi egun etorritako batek esana, El Golea-n berrogeitabat mallako beroa
zala. Anab Aprika 23.
Celo de los animales. Non edatera ethortzen baitziren ardiak eta sartzen ziren beroan ethortzen ziren
orduan edatera. 'Conciperent'. Urt Gen 30, 38 (Ur umetu zitezen, Dv ernal zitezentzat, Ol arkera-aldian begietan
zitzaten, Ker arrak [...] estaldu egiezan).
(SP, Lar, Añ). (Fig.). Acaloramiento, excitación, emoción; fervor. "Bero hartan, en cette chaleur, sur cette
colère" SP. "Fogosidad" Lar y Añ. "Fervor, (c.) bero andia, berotasuna" Añ. Zeren bere bero hartan,
koleraren lehenbiziko apoderan, abiaduran eta indarrean, ezta bere buruaren iaun eta iabe. Ax 302 (V 201).
Egun oroz behar genduke berokiago debozionean aitzinatu, bainan orai badirudi gauz handia dela nihork guti
bat iduki ahal baleza bere lehenbiziko bero hartarik. SP Imit I 11, 5 (Ch khar, Mst sü). Nun, nun dozu indarrak /
Anibal arroa? / Zek otzitu izan dok / enkarren beroa? Zav Fab RIEV 1907, 92. Jesurko Erregeari askotan
gaztigatu zion [bere semea] bialtzeko; baña bero artan etzion bialtzen. Onetan iru urte joan ziran: bitartean
Dabiden sua zerbait epeldu zan. Lard 195. Ori lako jazokunetan asarriaren beruak erazoten dauzan itzekaz
Motrollo zematu eban. Kk Ab I 42. Euzkadi oro zabaltzen dabil / Maitasunaren berua. Enb 54. Ai, zeñen luze
zuen urreneko / maitaldiaren beroa! Ldi BB 32. Apustutarako, oraindi berorik ez dago. "No hay calor para
atravesar cantidad". Or Eus 148. Ene bihotzaren beroa atzemaiten othe dun hego hortan? JEtchep 64. Auetatik
aunitz, jazarpen eta zorigaitz aldiko beroz eta oñazez sortuak ditu. Gazt MusIx 63. Hitz kartsu heien beroa eta
behako haren dirdira / adin huntako begi beharriz ezin prezatuak dira. Xa Odol 320.
2. (gral.; Lcc, Mic, SP, Deen II 168, Ht VocGr, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Gèze, VocCB, Dv, H,
VocB, Zam Voc). Ref.: A; Bon-Ond 154; Lrq /beo/; Iz ArOñ, R 298; Etxba Eib; EAEL 222; Holmer ApuntV;
Elexp Berg. Caliente; cálido. "Caliente cosa, gauza beroa" Lcc. "Caliente" Mic. "Beroa, chaud" SP. "Berrua,
heitt, [warm, caliente]" Deen II 168. "Chaud, chaude" Ht VocGr. "Caliente" Lar y Añ. "Beroa, chaud" Lecl (que
traduce berotasuna por "chaleur"). "Bero, (adj.), chaud" VocBN. "Chaud" Dv. "(V) bero samar, chaleur douce"
Ib. s.v. samar (pese a la trad., no parece que bero sea aquí sust.). "(Adj.), chaud. Haize beroa, vent chaud" H.
"Cálido" VocB. Cf. IC II 507: "Porque a bero [...] quiere decir [...] aquello caliente". Tr. De uso gral., lo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
1000