A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
edanik [Noe] mozkortu zen, eta bere olhan alderdiak agertu zituen. Dv Gen 9, 21. Aitaren alderdiak estali
zituzten. Ib. 9, 23 (Urt ahalkisuna, Ur lotsariak, Ol larrugorria, Ker narrugorria).
8. (V-gip, G-goi; Dv). Ref.: Etxba Eib; JMB At. Bando. "Zein dire zure alderdiko gizonak? quels sont les
hommes qui sont de votre côté? Quels sont vos partisans?" Dv. "Bando, partido, parcialidad" Etxba Eib.
"Alderdixak sutu ziran eta etorri zan gerria" Ib. "Partido, fracción" JMB At. Mila eta zenbait urtheren burian
/ Otsoek ardiekin bake egin zian [sic]; / Arauz bi alderdien / Probetxia beitzen. "C'était apparemment le bien des
deux partis". Arch Fab 139 (Gy 39 batzuen eta bertzentzat hobe zaiteken hori). Juantxo soldau zailla zan lanean
alperra, / Zeiñ zan gerrara joan alderdi batera; / Matxiñ bere anaia bera duiñ nagia, / Baña, a bere soldau
guztizko zolia. / Bata alde batean, bestea bestean, / Izan ziran kapitan zazpi bat urtean. AB AmaE 268.
Tronpetearen durundu otsa ugar ebillan, / Alderdi bitan indarrak ziran metan jarri. Ib. 447. Au da Santo
Domingon / iazo dan guztia / ta zelan dan España / alderdi zuria: / Ninfak eta gizonak / gagoz gaur pozturik /
Espaniagaz betiko / len legez baturik. Azc PB 208s (se refiere probablemente a España como bando blanco,
frente a los enemigos haitianos de raza negra). Zebiltzelarik Oiarzungo semeak karlisten alderdiyan, zuzenena
zerizkiyotelako. BPrad EE 1897b, 230. Santacruztarren alderdiari kontu egingo ziola esanda. Or SCruz 63. Eder
zait, batez ere [...] euskeltzale alderdien arteko elkar-artu-nai apurrenik sumatzea. Ldi IL 78. Aldi bateko
gizartekeria alderdi bitan, batez be, zatitu da: alderdi batari baltsakeri edo komunismoa deritxo; bestea lengo
izenaz gelditu da. Alderdi bi oneik alkarri gorroto bizia dautse. Eguzk GizAuz 42. Lapurdi guzia bi alderdi jarri
zen, batzu alde, bertzeak kontra. Zerb Azk 61. Bi alderditatik zernai ele zorrotz elkarren aurka esanak entzunik
ere. Or Aitork 229. Bikote orrek indartu daian / euskal sendian alderdi, / ezkon barrien buztarri ori / Jainkoak
onetsi bedi. BEnb NereA 260. Esan didate hauk direla herriaren alderdi bien arimak. Medikutiarrak eta
alkatiarrak. Arti Tobera 282. Esparte ta Atenai arteko gudu gorria sortu zan damurik, eta Elade osoa alderdi bi
egin zan. Zait Plat 119. Amaika t'erdiak arte iraun zuan tiroteo orrek, bi alderdietatik jendea galanki ilda. Salav
93. Agustindarren eta Dominikarren arteko lixkarrak sumintzenago, eta andik bi alderdi sortzen ere ikasgu
nagusikoetan. Gazt MusIx 57. Gure azkeneko gerratean, apaiz-lagun, kapellau, ibillia zan. [...] Bazekian alderdi
bietako akatsak eta argi-uneak ikusten. NEtx LBB 79. Bertze batzuetan, handizkiago iragaiten da "batalla".
Alderdi batek beretzat dauka antzoki guzia. Bertzea zaldiz heldu da tauladaren setiatzerat. Lf in Casve SGrazi
14. Frankok behar bada ez daukate [Baroja] guretzat. Zenbatek eztakit, ez baititut alderdi bakoitzeko iritziak
kontatu. MIH 268. Jendeak, burutik orporaino alderdi-setaz loturik ez zegoen neurrian, gehiegizko zeritzanak
[hitzak] ez zituen onartzen. MEIG VII 36.
Partido político. "Partido político (V-ger)" A Apend (a pesar de esta indicación, la verdad es que alderdi
'partido político', como neologismo culto (cada vez menos neol. y menos culto) se volvió de empleo general, al
menos al Sur de los Pirineos).
Tr. Documentado desde finales del s. XIX, su uso va aumentado a lo largo del XX, por lo menos al Sur; cf.
JFlor: "Creemos que fué Arana Goiri el primero que con el valor específico de 'partido político' utilizó y
popularizó el término". De los 1136 ejs. de alderdi recogidos en DFrec, una gran mayoría corresponde a esta
acepción.
Karlistak, liberalak ala erdelerriko beste alderdittakuak (1895). AG 624. Alderdi motzale guztijak igaro dira
erri-aginddegijetatik. Ib. 544. Alderdi-Partido edo politika baten izenean itzegitera ez natorkizue. Belaus LEItz
108. Alderdi baten gauzak bezela ez litzatekez begiratu bear [izkera etab.]. Ib. 108. Idazti au, "Jaungoikua eta
Lagi-Zarra"-ren aldezko alderdiari esekintzen dautso. Larrak EEs 1926, 172. Berak irasi eban ain ondo /
Alderdi euzkotarrena. Enb 34. Azkenik gixon batek berba egin eban, / Erakusteko gure alderdija zer dan. Ib.
207. Bertan egin ebezan euzkeldun lagijak, / Euzkadi jaboteko euzko-alderdijak. Ib. 53. Euzkelerrijaz berberau
egin / Gura dau Jel-alderdijak. Ib. 131. Zetarako ixan karlista eta / Liberal, kontserbadore, / Republikanu,
sozialista? / Zetan komunista bere, / Euzkel-errien areriuak / Alderdi danok badire? Ib. 62. Karlisten alderdia
berak ondatu zula. Or SCruz 114. "Yakintza" ez da, ezin diteke izan, alderdi aldizkingia. Y 1933, 10. Gure
egunkaria euskozale sutsua izango litzake [...], naiz politika-alderdi-gabekoa izan. Ldi IL 150. England-an
gizartekeri-zale alderdiaren buru Ramsay Macdonald bakaltseña da. Eguzk GizAuz 73. Oposizio politikoalderdiaren
egunkariak. Arti Ipuin 48. Ango errizaleen alderdiaren buru egiten zuenakin. Zait Plat 9. Garai
artako alderdi-burruketan. Ib. 11. Andikien alderdi-buru bezala. Ib. 9. Alderdi bataren buruzagi, oba ez,
Olarratz jauna izango zan. Erkiag BatB 80. Sozialista alderdia. Ib.191. Nahiz gerla tiroak urrundu aspaldi, /
haren usain kiretsa bada hemen gaindi; / batean kalapitan hoinbertze alderdi, / edo langilen eta nagusien aldi.
Xa Odol 250. Galesko alderdi abertzalea. MIH 186.
Equipo o parte en una competición. Bi alderdiak kuantean berdintzearekin, biak jausten dire trenterat eta
oihu egiten da ados. Zby RIEV 1908, 88. Alderdi bakhotxeko pilotariak lau edo bortz dire. Ib. 88. Gazteak eta
zarkoteak, erkiñak eta kankalluak [...], alderdi bateko ta besteko gaitasunak neurtzen dakizkitenak eta biotzak
dion aldera itxu itxuan daudenak. Ag G 81. Bi alderdiak adostu dira 37-ra, eta handik harat bertze lau-bortz
aldiz, azkenik 44-ra. (En un partido de pelota). Herr 16-2-1961 (ap. DRA, s.v. adostu).
Parte interesada. Alderdi nastuetan sartuten ez dana / Gauzak zuzen ipinten bakarrik ezpada. AB AmaE
242. Sakeletik atarau, eta ba damotsaz aitaturiko diruak. Ogeiko bi ta erdi. Eta alderdi biak pozarren, irabazia
bientzat dan ezkero. Erkiag BatB 164.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
998