A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
casa'] berean edo lenago guziak itsas-putzu izugarrian ondatzen balitu. Mb IArg I 372.
2. Separación, alejamiento. Nola eriotzan aldegin zuen Odolak Gorputza gandik, adirazo bear zan Sakrifizio
onetan Kurutzeko eriotza edo sakrifizioan gertatu zana konsagrazio banaak edo apartekoak eginik, ez korputza
egon ditekealako ostian odol gabe, ez kalizan odola korputz gabe, baña bai itzak egiten duen alderatze modu
asko esan nai bategatik. Mg CC 203.
alderauntzi. v. alderantzi.
alderazi, alderazo (msOch 92 ap. A Apend; Izt 40r), alde erazi. Apartar, separar; alejar. v. alde eragin.
Otsik eta danbatekorik andienak ere [...], etzutela otoitzetik bulzatzen eta alderazitzen. 'Le turbaba o distraía de
su oración'. Aran SIgn 45s. Bere Apostoluai erakusteko jende guziaren artetik aldeerazi, eta bakarrean esan
zien. Arr Orac 232. Besteak ez badeza andik alderazi, / damurik, ba daiteke galdûk irabazi. "No logra
ahuyentarle de allí". Or Eus 31. [Aizkorak] oñaztarriak alderazten dituala esaten dute. JMB ELG 84. Auetatik
alderazten nindutenean, zorigaitz aundi baten zamak azpiratzen nindun. Or Aitork 84. Biotz itxia ez baita
gordetzen Zure begitik, eta gizonen ankerkeriak ez du alderazten Zure eskua. Ib. 101.
alderazi. v. aldarazi.
alderdi (V-gip, G-azp; SP, Lar, Añ, VocBN, Dv), aldeerdi (V-gip). Ref.: Iz ArOñ (aldéerdixa); Elexp Berg.
I (Sust.). Sinónimo de alde en varias de sus acepciones. Mucho menos gramaticalizado que éste. 1. Mitad de
un cuerpo, de una cosa. "La moitié du corps" SP. "Témpano, medio tocino, txerrikiaren alderdia" Lar y Añ.
"Côté d'un corps [...]. Sagar hunek alderdi bat huna du eta berzia ustela" VocBN. "Ohoinak alderdi bat galdua
du, le voleur a un côté perclus" Dv. "Aldéerdixa, la mitad longitudinal del cuerpo" Iz ArOñ. "Si dividimos en dos
verticalmente el cuerpo humano, una de las dos partes. Lo mismo tratándose de una casa, etc." Elexp Berg.
"Atakia emon zotsan da alderdixa geratuta dauka" Ib. "Elgeta aldera joten daben alderdixa ziero erre jakuen
etxiak su artuta" Ib.
Tr. Algo mejor documentado en la tradición septentrional.
Usteak, alde erdia ustel. "La esperanza tiene la mitad podrida". RG A 24 (B 35 usteak albo erdia ustel; citado
o parafraseado en MEIG IV 124, VI 105, IX 63 y VII 112). Ikusiko duzu buru haren gaiñean bi mendi handi eta
buruba arrasoa da alderdi bat du noroest edo suest eta bertze alderdia nordest edo suduest. INav 62. Molde
huntan, Israelgo erresuma izan zen partitua bietarat: hamar tribuentzat zen alderdiak itxiki zuen Israelgo
erresumaren izena, eta bertze alderdiak zakharken Judako erresumaren izena. Lg I 341. Hil onduan idiren
zirakozien bihotzaren gañan alderdi bathian kürütziaren imajina net untsa egina [...], eta bihotzaren beste
alderdian azotiak. AR 191s. Artzaña bada beztitzen, / Josliak tü gomendatzen / Zaragollen alderdi bata oihal
hobez ezar dezen. / Halere higatüren dizü aitzinia beno lehen. 'L'un des côtés des culottes'. Etch 302. Ezda Eliza
bat baizen; egiak ez detzake izan bi alderdi. Hb Egia 100. Bien artian mundu guziya bi puska egiten, alderdi
bana bakoitzak bere kontura artuta. Bv AsL 171. Illunpez upaturik zeru alderdi biak, / Lurra euren barruan
zarratu egiñik. AB AmaE 431. Ik orduen nire arpegi guztie ezin ikusi izango dok, surra ta alderdi bat baiño.
Zegaiti? Biredea emon dodalako. A BGuzur 154. Burutik oñetaraño gorputzaren alderdi bat dena gogortu
zitzaion. Goñi 71. Osto alderdiaren [= orrialdearen] zolan. JE Bur 5. Ezen bada sudur alderdi bakotxetik bidea.
JE Med 13. Gizonak idekitzen dauzkigu, zabal, armairuño baten athearen bi alderdiak. JE Ber 62. "Perlesiak"
artua, alderdi bat illa, eta aurpegia alde batera okertua. FIr 192. Izadiaren mukulu osoa bi alderditan banatua,
gaiñeko ta azpiko. "In duas maximas partes". Or Aitork 362. Bi egi, bi alderdi, bi aro izan ditu orientzat
bizialdiak: txikizitutik orain artekoa bata, ta gaurdanikoa bestea. Txill Let 28. Elizan, meza erdirutz, eregi eban
bizardunana, eta barruan agertu jakon bere erastunan alde-erdixa. Etxba Ibilt 460.
Parte. "Kamisetiak alderdi bat zikiña dauka" Elexp Berg. Ezartzen zutelarik ikhaspena buruko alderdi
hazkarrenean, ahantz beldurrez. Hb Egia 138. Erre bezain laster alderdi errea ur hotzean sarthu behar da. "La
parte quemada". Dv Dial 78 (It errekia, Ur y Ip erria). Artara, ezkerreko sorbalda atzitu arren, alderdi ura
babesgabetua beste okerrik etzuan izan, naiz-ta bidez buruburniki azitxoa ta belarri-erdia galdu. "Desarmarle
todo aquel lado" (Quijote IX). Ldi RIEV 1929, 210 (AIr RIEV 1928, 605 alde ortako burdin-yauntzia urratu).
Urteak eta mende luzeak zear, Euskal-Erriako giza-alderdi buru-yantzienari eztio gogoak eman. Ldi IL 53.
Hola gobernatuz ba Jainkoaren eta ba Zezar-en alderdia hobeki jaliko baitira munduan. Larz Senper 34.
2. (gral.; Arch VocGr, H). Ref.: A; Gte Erd 29. Lado; costado. "Alderdia, sahetsa, le côté" Arch VocGr. "Côté.
Alderdi batetarik, d'un côté. Gibel alderdia, le côté de derrière" H. "Costado" A. "Ormean beste alderdire joan
da (V-arr)" Gte Erd 29. v. alde. Erran den piñu hura idukiko duzu alderdi batarekin edo bertzearekin. 'Par
l'une part ou par l'autre'. INav 52. Arroka bat zeiña agertzen baita baxamarean eta bada pasaia nahiz alderdi
batetarik edo bertzetik. 'Tant de l'une part que de l'autre'. Ib. 55. Eta ioanen zare muillatzerat ponanko
alderdirat. INav 5. Eztire segida batean interrogatu behar alderdi bateko bereko haurrak, bainan hobe da
batean alde batekoak, berzean berzekoak aldizka interrogatzea. CatLav A 7r (V 8). Gaiak beraz eztia du, ta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
995