A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
guipuzcoanos (antes sólo en Guerrico, Zabala y Apaolaza).
Oraziñotik alderaturik dagoan arima batek. Añ LoraS 102. [Boto] au egiteko euki zenduan motiboa kendu,
alderatu bada. Añ MisE 230. Alderatu edo apartadu zara aserratuteko pelleburutik? Astar II 105. Zegaitik
alkargandik alderatu edo apartetan eztirian. Ib. 137s. Okasinoe guztietati alderatuta eguan. fB Ic II 276.
Alderatu gaitezan uts egiteko ta pekatuban jausteko era guztietati. fB Ic III 366. Yoan tzirean ondasunak,
alderatu zirean adiskiderik kutunenak. Añ EL 2 32. Zuengandikan alderatu nintzan ezkero, naigabea eta tristura
izan dut lagun ordu guztietan. Apaol 56. Etzan baiña asko alderatu, lepo makurtua lerdendu ta albokera
begiratuaz Txantoni oles egin eutsanean. A BeinB 55. Arimea eta gorputza bata besteagandik alderatu ziranean
eriotzeagaitik. Itz Azald 35. Bide-zuloetan euriak egin zituan osintxoak ikusirik, alderatu zediñ aleban giñoan.
Ag AL 89.
(s. XX). Eta aurrekoa, okerkera ta gorutz begira alderatuten asi zanean. Ag Kr 13. Ua ikusteko soilki
artaldetik alderatu zen Ilari. Or Mi 43. Saietsean zirikatu duen katamotza baño ariñago alderatu zan. TAg Uzt
168. Aizeak daroazan orbelak lez, bata besteagandik berealakoan alderatu ta urrundu oi dira. Erkiag Arran 63.
Noizbait azkeneko mendi koskorrak nekez alderatu ta Beobiko etxe-pilla agertu zan. Anab Poli 120. Neregandik
zertxobait alderatuta. Anab Aprika 15. Iturrietatik alderatzen da zaldi garaillea. Ibiñ Virgil 104. Bata
besteagandik pare bat metrora alderaturik ibiltzen ziran bidean. NEtx LBB 123. Oztopo batek bere bidea itxiko
balio bezala, alderatuaz. "Se apartara de su objetivo". MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
(Aux. trans.). "Apartar" Lar y Añ. Eztodaz alderatu edo apartu gura Santuben komuniñorik Elexa Santako
kristinau triste pekatu mortalian dagozanak. Zuzaeta 99. Jangoikuak gero alderatu edo apartauko ditu onak
dongeetati. Mg CO 170. Azao juak edo lastotu dana alderatu biar da eskubariaz garija ganik. Mg PAb 151. Nire
gogo, asmo ta lan guztiak alderatu ofendidu ziñadezan oker bidetatik. Añ EL 1 7s. Eioten da, eralgi, alderatu
zaia. Añ LoraS 55. [Gorputza] da etsairik andiena, zeren ezin gerok ganik alderatu genzake. Añ CatAN 60. Gure
biotzak munduaren amoriotik alderatzeko edo aparta erazotzeko. Gco I 449. Ta alderatu zituban zerugañeko
urak zerupeko ureetati. fB Ic I 11. Illunak alderatuko nindubala zeu ganik. Ib. 54. Ezteutsa balijoko esatiak
bertatik suba alderatu edo apartadu ebala. Astar II 135. Manuelak bere begi urgulluz betetakoak
Martiñengandik ezin alderatu zituan. Zab Gabon 52. Gu ondo alkarturik eta baturik imintea Jesu-Kristogaz,
zeñegandik alderatu eta urrindu gura gaituezan gu setalariak. Itz Azald 214. Angeruak alderatuko dituez onak
txarrakgandik. Ib. 38. Betiko alderatu nai izan zun, nunbait, Jaungoikoak mutil arengandik. TAg Uzt 289.
Oraingoan, ordea, txantxetak eta baezpadakoak alderatuta, aldez alde zabaldu ziozkan ateak indarrari. Ib. 233s.
Estaltzen dituten elur-mendia[k] alderatzeko indarka ari diren bitartean [abereak]. Ibiñ Virgil 101. Artilleaz
ardura baldin bazera, sasi-moltso, lapatx eta narrak aldera itzatzu. Ib. 102. Emakumea beragandik pixka bat
alderatu egiten du. NEtx LBB 102.
(Sin compl. en ablativo). Separar (dos cosas o personas). Jangoikoak gero alderatu edo apartatuko ditu
Judas ta San Pedro. Sazerdote ona ta gaiztoa. Mg CC 119. Au gaiti olgetiaren gainian berba egiten danian,
alderatu biar dira uts egiteko eskina bijak [...]. Bata laarregija, ta bestia gitxijegija. fB Olg 13.
Exceptuar. [Jatorrizko pekatuak] egin zituban zori deungakuak, alan eurak nolan euren seme alaba guztiak,
Jesu Kristo ta bere Ama maitia alderaturik. CrIc 19. Ama Birjina guztiz Garbija alderatu ezkero, beste Adanen
seme ta alaba guztiok sortuten gara pekatuban. fB Ic III 21.
3. Inclinar hacia un lado. "Ladear" Lar y Añ.
4. Reservar. v. aldaratu (4). Munduari ematen diotzogu ditugun gauza baliosenak eta preziatuenak, hala
nola adinaren florea [...]. Jinkoaz denaz bezanbatean, harenzat alderatzen ditugu munduak izateaz axolarik ez
duen urthien ondarrak. Mih 89s.
5. Aplicar. Cf. Lar: "Aplicar, acercar, alderatu". Arindu dezazkegu bere penetan Purgatorioko arimak? Bai,
aita, barkamenak edo induljenziak, Mezak eta bertze egite onak aplikatzen edo alderatzen dieztegularik. Legaz
56.
6. Comparar. Zer din lur biribil au izadi osoarekin alderaturik? Or QA 206. Kikero aundiarekin alderatzeko
kaxkarregia iduritu zitzaidan. Or Aitork 60. Alderatu zitun onek, aldian otsa zuten itzok Zure itz betikor
ixillarekin, eta onela esan zun: besterik da, oso besterik. Ib. 309. Nere maitasuna ta berea alderatzen
ditudanean, izututa gelditzen naiz. Txill Let 80. Enpedokel aiputan artu ta Platonekin alderatu ta alkar io ditugu
dagoneko. Zait Plat 81. Luis eta Ibane alderatuz. "Paralelo entre Fray Luis de León y San Juan de la Cruz". Or
in Gazt MusIx 22. Txikiak aundiekin alderatzea bidezkoa balitz. Ibiñ Virgil 111. [Lurralde auek] eztira Italiakin
alderatzekoak. Ib. 85. En DFrec hay 20 ejs.
Comparar, asimilar. Ur garbi ori fedearekin alderatu zun gure Iaunak Berak Ebanjelioan. Or QA 147.
Gaitza illunarekin alderatzen yunagu. Ib. 71.
- BESTE ALDERATUXE. Un poco hacia el otro lado. Euskal herria, guztira, kontservadorea da [...]. Beste
alderatuxe agertzen baldin bada maiz, bestek horretara behartzen duelako da. MIH 120.
Etim. Se echa de ver el contraste que se da tanto en aldaratu como en alderatu, que han tomado sentidos
opuestos. Estos dependen, sin embargo, del régimen, del tiempo y del dialecto.
alderatze. 1. (Precedido de tema nominal nudo). Acercamiento a. Bere itx-alderatze [= 'en su regreso a
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
994