A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
alderantzean. "(V-gip), inclinado" A.
alderantzi (G-goi-to; Hb ap. Lh; -nz- Lar, H (G)), alde-erantzi (G-goi-to), alde-erontzi (G), aldeontzi (G-nav),
alderontzi, alderauntzi. Ref.: A (alderantzi, alde-erantzi); Garbiz Lezo 157; Ond Bac (aldeontzi). Revés
(prop. y fig.). "Revés, la parte opuesta" Lar. "Reverso" A y Garbiz Lezo 157. "Parte interior de una prenda" Ond
Bac. Cf. Añ: "Vice versa, kontrara, okerretara, alderanz".
Tr. La forma alderauntzi se encuentra en un ej. de Larraun (v. infra ALDERANTZIZ), y alderontzi en Tomas
Agirre (v. infra ANDERANTZITIK).
Nik alde ona agertu dietelako, zuk alde erantzia erakutsi diezu; nik beren birtute aundia onratu detalako, zuk
utsegite ariñakin nabarmendu ta beratu dituzu. Bv AsL 196. Ene! ene bidearen alderantzia! Ene! nere lagunen
zoritxarra! Au ote Argostik irtendako bidearen atzea? Zait Sof 145. Erregea beti dugu Hamleten alderantzia;
eragikor eta zirt-edo-zartekoa. Amez Hamlet 189. Barruan hartzen duenaren alderantzi gertatuaz. "Revés de lo
que contiene". MEIG IX 127 (en colab. con NEtx). Baina bere alderantzi den erak, hutsunearekin bat jotzen
duela, saldu gabe mamitzen du. "Su antítesis". Ib. 131. Bata bestearen alderantzia bezelatsu da. "La réplica, el
contracanto del otro". Ib. 137.
- ALDERANTZIKO. Contrario (usos adj. y sust.). Erriak burutzat autetsi dunaren aginduak, ordea, naiz
txiki, naiz zindo, naiz alderantziko izan, entzun eta bete egin bear dituk. Zait Sof 180. Nola, ba, bizibide au
zapuztu ta alderantzikoa neretzakotu nai izango nun? Ib. 73. Au ez da, baña, Jaungoikoa ikusi ta so-egiteko
bide. Ain zuzen, onen alderantzikoa izan bere. Ibarg Geroko 20. --Beroak ezpaitu ezer otz egiten, alderantzikoak
baizik. --Orrela da noski. [...] --Ezta onarena ere ez da gaitz egitea, alderantzikoarena baizik. --Argi eta garbi
ageri da. [...] --Beraz, ez da zuzenarena gaitz egitea, ez adiskideari, ez beste inori, alderantzikoarena baizik, ots,
zuzenbagearena. Zait Plat 98. Edozein erak bere alderantziko hori berekin dakar. MEIG IX 128 (en colab. con
NEtx). En DFrec hay 1 ej.
- ALDERANTZIRA (-nz- Lar; alde e. G-azp). Al revés. Gaur jaia ta, galtzerdi zulodunak jantziko al ditut
ba? Jarri itzak alde-antzira. EEs 1912, 164.
Al contrario. Ez, orraitiño, adimenak artu baño ez ditualako egiten irudiok; alderantzira, adimenak irudioi
eldu, bakoiztasun zertzeladak erantzi, gogo erraietan irauli ta ustea sortu ta erditu daroa. Ibarg Geroko 19.
- ALDERANTZITIK. Por el revés. Aspalditik, ordea, etzan agertzen, bera zan bezela. Azkenengo aldi arietan
etzuan erakusten bere izaera alderontzitik. TAg Uzt 262.
- ALDERANTZIZ (G-azp; Hb ap. Lh; -nz- Lar; aldeantziz G-to). Ref.: Iz To (aldeantziz); Gte Erd 11. Del revés.
"(Al) revés, del revés" Lar. "Aldeantziz jantzi, vestir al revés" Iz To. "Atzekoz aurrera eta alderantziz jantzi zuen
jertsia (G-azp)" Gte Erd 11. Sg. Lh: "De travers".
Tr. Documentado sobre todo en textos del s. XX. En DFrec hay 56 ejs.
Atorra alderauntziz batek yartzen badu, auzoan asarrea. (AN-larr). A EY I 446. Kika erorten zaionari, iru
egin baino lenago, alde-erontziz mantala edo aurreko trastea ezarri bear zaio (G-azp). Ib. 155. Gogoan aurka
ezkontzea, soñekoa alderantziz jaztea bezela den. JAIraz Joañixio 162.
(-nz- Lar, H; alderontziz G-azp ap. A; aldi-erantziz G ap. A). Al revés; al contrario. "Viceversa" Lar y H.
"Traspintarse, salir al revés de lo que se creía, alderanziz gertatzea" Ib. "Al revés" A. Arean, i era batera
intzan aipagarri, ni, berriz, alderantziz. Zait Sof 177. Baña opa dukanez etzaik yazoko, alderantziz baizik. Ib.
128. Neronek nere iritzia alderantziz biurtu baitut. Ib. 192. Mutil gazterik diru usaiñean alargun edo neskazaharren
batekin ezkontzen zanean edo alderantziz. Etxde JJ 171. Konturatu dira ez zela soilki berjakintzaren
hondakin bat, alderantziz, berjakintza zela haren saila, edo, hobeto esan, haren errainua burmuinean. Mde Pr
347. Ezta legortasunak ere, ezpaitu ezer busti egiten, alderantziz baizik. Zait Plat 98. Alderantziz, oliondoek ez
dute alako landu bearrik. Ibiñ Virgil 90. Lizardik berak, esanak esan, alderantziz jokatu zuen. MIH 264.
(Precedido de gen.). Eta auxe du arritzekoena Arkaleko mendi onek, beste mendi guzien alderantziz,
tontordun ditula buruak, eta urteen buruan soildu ta txurituak. Eston Iz 26.
(Precedido de -ko). Errege Jauna ba dator saillaren karraxiz... / aspaldiko ordez alaba ikusi zun irriz. /
Orain ere lanak ziran lêngo alderantziz: / alaba, txoro-txoro, parra ezin geldiz. Or Eus 53.
- ALDERANTZIZKO. Contrario. Ez zer esanik aurkitzen ez nuelako [...], alderantzizko arrazoiengatik
baizik. MEIG VII 25. Nabarmenagoa da haien eragina hauen bizkar, alderantzizkoa baino. Ib. 123. Estaltzeko
era hau, eraikileak erabiltzen dutenaren alderantzizkoa izanik, mukulu egiazkoena da eta itxura hutsekoa. MEIG
IX 128 (en colab. con NEtx). En DFrec hay 8 ejs.
Etim. De alde + erantzi/erauntzi/erontzi.
alderatu (G, AN, L ap. A; SP, Lar, Añ, VocCB, Dv, H). 1. (Con alativo o dativo, implícito o explícito).
Aproximarse, acercarse. "Etsaiari alderatzea, s'approcher de l'ennemi, se mettre du côté" SP. "Acercarse",
"arrimarse", "avecinarse" Lar y Añ. "S'approcher (venir à côté)" H. v. alboratu, hurbildu, hurreratu. Tr.
Aunque el primer testimonio corresponde a Axular, se documenta casi exclusivamente en textos guipuzcoanos.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
992