A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
baño len izendatzen dabela urrengo agerturako eguna. Etxba Ibilt 483. [Guardia] oietatikan aldendutzeko. Uzt
Sas 178. Errege-bidetik aldendu gabe arkitu nai zuan ostaturen bat. Berron Kijote 204. Geure txokotik aldendu
garen aldi bakanetan. MEIG I 163.
v. tbn. Altuna 35. Jaukol Biozk 61. Bilbao IpuiB 37. Basarri 105. And AUzta 87. Anab Aprika 67. Ibiñ Virgil
118. Azurm HitzB 53.
(Part. en función de adj.). Descarriado (sentidos prop. y fig.). Ardi aldendua. Mg (ap. H). Nikanor, kristau
umetxu aldendua. Erkiag BatB 199.
(Part. en función de adj.). Apartado (ref. a lugares). Cf., en otras formas no personales del verbo, Akes Ipiñ 19:
"Ageda Deunaren ermitatxo au Ipiñeko parrokiti eguerdi alderantza dago, parroki orretati naikoa aldendute".
Arabatik, Bizkaiko erri aldenduenetatik, eta Gipuzkoako alderdi askotatik bere [etozan]. Ezale 1897, 36b.
Erriko kale bazter eta aldendu batean egoan [eskolea]. Erkiag BatB 17. Eruan eban sapaillu aldendu batera.
Etxba Ibilt 475.
2. (V-gip ap. Etxba Eib; Añ, Izt VocC H, Dv (V)). (Con aux. trans.). Separar, apartar; alejar. "Apartar" Añ.
"Separar" Izt VocC. "Alako baten aldendu dot guzur bat esanda" Etxba Eib. Ez eriotziak, ez atsegiñak, ez
billdurrak [...], ez mundubaren labankerijak aldenduko gaitubala geure Jesus maitiaren amodijotik. JJMg
BasEsc 63. Besterik eziñak eta bear bearrak aldondu zeban, bai, Galbarioko menditik bere Seme maitea lurpean
lagatuta. Jauregui 243. Zerren etorri nintzan aldendutera gizona bere aita gandik eta alabia bere ama gandik.
Ur (V) Mt 10, 35 (He, Samper separatu, Ur banakatu, Ur (V) aldendu, Dv berezi, Ip, SalabBN berhezi, Hual
berexi, Ol alde eragin, Ker banandu, IBe banatu). Yatorrizko pekatutik aldendu eta gordia legez Espiritu
Santuagandik etorri yakon graziya baten bitartez. Ur BulaAl 17 (BulaG 527 berezitu eta gordea bezala).
Itxumendi ta jakiñeza aldendu ta aiena bitez ere euskerarekiko. Aran SIgn 209. Burutik ezin aldendu dot /
Beraren agur tristea. AB AmaE 165.
(s. XX). Jaurti eutsan arpegira eskuan eukan ogi atala, baña Martiñek aldendu eban burua ta ezeutsan ikutu
ogiak. Echta Jos 44. Alperrik nai zuan emazteak bide oietatik Peru aldendu. Ag EEs 1917, 171. Erne,
euskaldunak, erne! Aldendu, urrutiratu dezagun ekaitz ori. M. Urreta EEs 1918, 160. Zeintzuk esan zituan
[Pernandok] eta zeintzuk ez, nola jakin? Iñola ere ez, ta jakin gabe ezin batzuek bestiengandik aldendu. Muj
PAm 12. Ez dakit zer dan guregandik zoriona aldendutzen duana. Alz Ram 77. Sugeari jaramon Ebak egiñaitik,
/ Gu aldendu genduzan Zeruko bidetik. Enb 79. Mamu gaizto edo gaizkiñak uxatzeko eta izurri eta gaitzak
uztatik aldentzeko. JMB ELG 80. Ondamenditik neskañoa aldentzearren. TAg Uzt 169. Ni etxekoetatik
aldentzea, Kereoni ez zaion, ordea, zillegi. Zait Sof 162. Irrikitzen nituenak [...], / zahartzeak ene gandik aldendu
ditu. Mde Pr 307. Geroko inpernua e aldenduko dozue zuekandik. Bilbao IpuiB 148. Bere burua aldendu nai dau
naaste baltzetatik. Erkiag BatB 186. Gaur Jaungoikoagandik aldentzen zaitunak ordun alkartu egingo zaitu.
MAtx Gazt 104. Zezenak aultzen dituen maitasunetik aldendu bearra. Ibiñ Virgil 94. Bateron-baten gaizki
esanagaittik aldendu baeban bere laguntzatik. Etxba Ibilt 479. Ez nau jarri, Jauna, Zu maitatzen / eskein
didazun zeruak; / ezta ere pekatutik aldentzen / inpernu beltzeko suak. NEtx LBB 279. Ez da, bada, Etxepare
dagokion lekuan daukagula, euskaldun garen aldetik diogun zorra nahiz gogotik aldendu, gutxiets genezakeen
olerkaria. MIH 297. Zorigaitz beltz hori guzion artean gugandik alden dezagun. MEIG I 195.
(Sin complemento en ablativo). Separar (dos cosas). Gorputza ta arimia aldenduko ditu eriotziak. JJMg
(ap. H). Nekez berezi edo aldendu ebezan auskari biak. A BGuzur 150.
Evitar. Artu biar da Sakramentu au modestia txito andiaz lotsagabekeria guztiak aldendurik. CrIc 170.
Ekarri egidazuz gogorazinoe onak: aldendu txarrak. Añ EL (ap. DRA). Martin sutundu zan orduan: Karlos bere
bai, ta onek jaurti eutsan Martiñi ukabilkada bat: onek, zolitasun andiaz aldendu eban Karlosen besoa. Echta
Jos 44. Gutxi jateak gaitz asko aldentzen ditu. EgutTo (ap. DRA). Euskera ilten daben orrelako erderakadak
erraz aldenduko dabez. Belaus LEItz 118. Gaueko illunak, geiegiko argitasunik gabe, aldentzeko jarririk dagon
argi ill, txurixka, illargia esaten diogun ori. Inza Azalp 33. Kalte orreik ikusi ta nola aldendu yakin ez, gabez
ebillen, esan dodanez, zomorroa lez. Or Tormes 57. Gal-zoria aldendutearren eta esabiderik ez emotearren.
"Por evitar peligro". Ib. 11. Eta tximista aldentzeko argizagi onetsi apur apur bat. Or Mi 98. Onek eta bere
aizpak eriotzik beltzena ez dute aldenduko. Zait Sof 174. Ona izaten omen da berotasunaren aldentzeko oinazpiko
zana ziztatzea. Ibiñ Virgil 103.
Dejar aparte, exceptuar. Arimea aldendu ezkero [...], ori ta astotzar andi bat aren baten. Kk Ab I 35.
3. Separarse de, dejar atrás (con complemento directo). Algodoia aldendurik / alkoola doaken lez / aldeko
dot aidera. "Cual sube el alcohol / surgiendo de la guata / ascenderé a la altura". Gand Elorri 172.
- ALDENDU ERAGIN. Apartar, alejar. v. aldenarazi. Euskaldunak, ixil-ixillik ebiltzan besteakaz batera
ontziari aldendu eragitteko lanetan. Echta Jos 145. Osakuntzeak egiten daula, ez bakarrik gexotasunari igesi
eragin, baita gatxa ekarri leiken gauzea ondo ezagutu ta aldendu eragin be bai. Kk Ab I 20.
- ALDENDUKI. Zer zoritxar berri izango al diñagu, ene aizpa, aitagandik onela aldenduki? 'Separadas de
nuestro padre'. Zait Sof 153.
- ALDENDUXE. Algo más lejano. Bere aideak, urrekoenak lenen, aldenduxeak gero. Etxde AlosT 93n.
- ALDENTZEKE. a) Sin apartar. Begiak arenganik aldenduteke. Erkiag Arran 97.
b) Sin apartarse. Harentzat, bere betiko itzulbidetik aldentzeke, azkenera iristeko bidea hori da. MEIG IX 125
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
990