A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aldelari. Protector. Orduban egin zan Konstantino bakalderriaren erale bakar eta Eleizaren aldelari. J.M.
Tolosa EEs 1913, 210. Gizonak aldelari altsua dauka zeruan. EgutAr 26-5-1962 (ap. DRA).
aldemen. v. 1 aldamen.
aldenaldi, aldenkaldi. Alejamiento, separación. Ni, Imanol, Donostijan beti, arra beteko urtekaldijak eta
egun bat edo besteko aldenkaldijak ixan ezik. Euzk 1929, 62 (ap. DRA).
aldenarazi, aldendu erazo, aldenduazo. Hacer alejarse, hacer separarse. v. ALDENDU ERAGIN. Gabeko
amabijetako txingadak asi zirienien, ollarrak kukurruku egiñ eban eta orrek kukurruku-orrek aldenduazo egiñ
eutzien diabru guztijeri (V-ger). AEF 1921, 95. Eta neure semetxu bakar oneri be, arren, ezegijozube niganik
aldendu erazo. Otx 114.
aldenatu (G-nav ap. Bon). Descarriar. Cf. alderatu (2). v. aldendu.
aldendu (V; Añ, Dv (V), H), aldondu (G-goi; Izt 12v, Izt VocC H). Ref.: A (aldendu, aldondu); Etxba Eib
(aldendu); JMB At (aldendu); Elexp Berg.
Tr. Palabra propia de la tradición vizcaína. Entre los guipuzcoanos la emplean algunos autores del s. XIX
(como Iztueta, Jauregui y Urruzuno), y se extiende notablemente en el XX. La forma aldondu sólo se documenta
en textos de Iztueta (junto a aldendu) y Jauregui. En DFrec hay 28 ejs. de aldendu.
1. (Con aux. intrans.). Alejarse, apartarse, separarse. "Apartarse" Añ. "Dislocarse, [...] bere lekutik [...]
aldendu" Ib. "Aldondu, separarse" Izt VocC (que para "separar" da aldendu). "Oiñ dala illabete aldendu zan
guregandik" Etxba Eib. "Obe eiñgo genduke emendik aldendutzia" Ib. v. alde egin. Ezta [Eliza] bat baño, ta
ezin aurkitu leite osasunik edo salbazinoerik beragandik aldendu ezkero. CrIc 26. Pekatari triste Jesu-
Kristoganik aldenduta infernuko bidian duazanak. JJMg BasEsc 217. Ez daijala Jangoikuak laketu ni zure
borondatetik aldendutia. Ib. 225. Zerbait enzuten badozu [...], aldendu biarrian ez enzuterren, zurrago ifinten
dozu belarrija. Astar II 106. Ez da geure Jaungoiko ona geu ganik inos aldenduko, geu beraganik aldentuten ez
bagara. fB Ic I 74. Bekatu bide guztiak, zeintzuetarik orain aldendu gura ez garean. Añ EL 2 59 (EL 1 52 urrindu).
Ibai andietatik aldendurik. Izt C 3. Aldondu ziran Ietegi ta menditarteak barrena batzuek Oiarzuna eta besteak
Lezora. Ib. 390. Ibai au aldondutzen da Bergara eskuitara utzirik ezkerrerontz. Ib. 112 (117 tbn. aldondu). Au
esanagaz aldendu ziran. Ur MarIl 118. Jaungoikua zure bijotzetik aldenduaz doiala? Ib. 91. Etxat bada atsoa
aldendu mundutik? AB AmaE 271. Bardin sartzen da nartzan, bidetik aldendurik. Ib. 363. Gibel-andi aldendu
zanian. Urruz Urz 25. Ezeutsen alkarri besterik esan, aldendu zireanean. A BeinB 69. Ai, laster lasterka igaro /
da nitzat mundua! / Zer naiz aldenduezkero / etxeko burua? Azc PB 57. Bata besteagandik iñozbere aldendu
baga. Itz Azald 174. Eguzkia lurretik aldendu zan. Ag AL 61. Orain dala amabi eunkida ta geiago Erromaren
agindupetik aldendu ziran Greziar da beste Sortaldeko kristiñauak. Ib. 109n.
(s. XX). Mari Jesusi burutik aldendu bear jako zorakeri ori. Echta Jos 130. Ontziak alkarregandik aldendu
eittezan. Ib. 145. Utsa? Utsagatik ezta ura etxetik aldendu. Ag G 288. Bai aundiya Jaunagandik aldendurik
dabillen giz-biyotzaren itxukeriya! J.M. Tolosa EEs 1913, 209. Gizonak berez egia ta ona maite ditu; eta girnak
narreztu-ta bidekatzen dutenean bestetan ez da aldentzen oietatik. Zink Crit 42. Baña aldendu gaitezan
adarretatik eta guazan gerrira. Kk Ab I 13. Alkarri gabon esanda aldendu ziran bakotxa bere etxera. Ib. 105.
Jauregitik aldendu zen beziñ laster. JMB LEItz 95. Pakeagandik aldendu eta guda eta ezdabaidaren ondoren
gabiltzalako. Etxeg Itzald II 92. Lamiñerreka-ondo guztije itelletu ei ebien eta orduentxe lamiñe guztijek aldendu
zirien andik (V-ger). AEF 1921, 96. Betiko eriotzatik, zure laguntzaz, aldendu eta betiko zorionean sartzea
merezi dezan. ArgiDL 121. Obenerako bide guztietatik aldenduteko erabagi sendoa. KIkV 97 (KIkG 74 alde
egiteko). Beraganako naitasuna, nere biotzetik betiko aldendu da. Alz Ram 68. Zalburdiaren zintzarri otsa
aldendutzen dijoala entzuten da. Ib. 137. Markolbe etxetik aldendu zanekoxe. Otx 171. Gixonen batek
emakumietarik osoro aldenduta bixi ixan gura baleu. Ib. 21. Nabarra maite-maite, geure anai zarra! / Zer dalata
gugandik aldenduten zara? Enb 58. Eta aldendu gurarik jo neban lañora. "Anhelando huir". Laux BBa 68.
Ontzi aietako bat Simonena zan, ta Yesus artara igorik, lurretik piska bat aldentzeko eskatu zion. Ir YKBiz 87.
Beste batzuek [...] urrutira aldendu ere bai. JMB ELG 55. Egun tamalgarri ura aldentzen ari dek. ABar Goi 70.
Kistar ekanduetatik zearo aldendu dira-ta. Eguzk GizAuz 187. Atea irabazita, iskanbil artatik aldendu zanean.
TAg Uzt 183. Elkarrengandik biok aldendutakoan. Ol Gen 31, 49 (Urt erretiratu, Ur banakatu, Ker alde egin,
Bibl itzali, BiblE urrundu; Dv zeinek bere aldera egin). Oakit len-bai-len! Etorri aizen bidez aldendu adi ta
yauregi ondotik ere oa. Zait Sof 69. Emaro aren besoetatik aldentzen da. Ib. 146. Aldendu akidan! Ire ikutzeak
loitzen natxion! Etxde AlosT 93. Bein artutako erabakitik aldenduko etzala. Etxde JJ 61. Aldendu behar zen
haunditzen ari ziren beste haurrengandik. Mde HaurB 74. Ni barriz pozik ainbat ariñen / ondotik aldendu
daiten. BEnb NereA 220. Aberearen sen eta griñetatik geien aldendu dena [gizona da]. Vill Jaink 64. Zaparrada
ta iskanbilla artean, aldendu egin yatan ba, txakurra. Erkiag BatB 83. Alkarrengana batzen dirala, eta aldendu
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
989