A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Laprastute txiker bategaz alde egiten dau batek menturaz jauste andi bat. Ib. 111s. Zelan alde egin illunetako
or-emen yausteak ta plaustadak euren argia bagarik? Añ EL 2 4.
4. (V, G, AN ap. A). (Precedido de gen.). Favorecer; ponerse de parte de. "Favorecer" A. Eta ementxe nago
bizitzea galduteko bear bada, orren alde egitearren. Añ EL 2 110. Ispillu ederra zaitugu / Daizugun zuri ikasi, /
Zeu legez Aretxa zainduten / Ber-alde egiñik bizi. AB AmaE 149. Ni auzi guztietatik iges nenbillen, baña
zauriturik egoan batek, bere alde egin enebalako, jarraittu eustan batetik bestera ontzi guztian. Echta Jos 272.
Guganontz begiak / Itzuli itzatzu: / Ama guztiz ona / Gure alde egizu / Beti, beti. In ArgiDL 165. Begira
egozanak, mutillen alde ta errematantien aurka egin eben, onen kaltez txakurrenak esanik. Kk Ab II 40. Ola,
lantegi ta meatokietako beargiñen alde egitea. Eguzk GizAuz 72. Bazekin, berriz ere, aitak Engraziren alde
eginen zula. Etxde JJ 185. Jainkoa ukatu eta ala ere familiaren alde egin nai, irteera gabeko kale itsu batean
bere burua sartzea bezala da. Vill Jaink 162.
- ALDE EGINKI. Halere esku huntan geuden zorionez, / ezin aldeginki. "Sin poder apartarnos de ella". Or
BM 136.
alde eginarazi, alde eginazi (G-azp ap. Gte Erd). Hacer marcharse. "Kontrarioak alde egin azi zituen (Gazp)"
Gte Erd 162. v. alde eragin.
alde-egite. v. aldegite.
aldeer. v. 1 aldar.
aldeera (V, G ap. A; Lar, Añ), aldera (Vc ap. A; Lar). 1. Cercanía, inmediaciones. "Vecindad, inmediación",
"afinidad, cercanía, vecindad" Lar y Añ. "Cercanía, región" A. v. aldiri. Zuk egingo dozu Bizkaiko euskera
berba zeure erri ta aldereetan ebaten dan legez, ta nik neureetan ikasi dodanaz. Mg PAb 195 (Azkue traduce
"en vuestro pueblo y sus aldeas"). Aingerubakin balijauta, gobernetan ditu Jaungoikuak Zerubak ta Zeruben
aldeerak. fB Ic III 291.
+ aldera (V-ger-ple ap. A Apend). (No precedido de gen.). "Comarca. Orren berbetea aldera onetakoxea da"
A Apend. Alako baten otu jakon juatia aldeera atan eguan Marijaren irudi entzute andiko bat gana, usterik
an baketuko zala bere barrua. Ur MarIl 69.
2. Lado, extremo. Beraz beti darabilte kristauak beren Salbagille ona kruzifikatzen munduko lau aldeeretan.
Mg CC 244.
3. Accésit. "Aldeera (concours littér. de St. Séb., 1879), accessit" Dv. Cf. Lar: "Accessible, alderagia". Eta
sari irabazle bakoitzari emango zaiezte 20na moldizkira eta 5na aldeera edo aipamen onragarria merezi dutenai
(Donostia, 1880). JFlor. Orduan Iziarren egin ziran jostaldietan aldeera eraman zuan pinturatxo onek. Ag EE
1895b, 75.
aldeera. v. aldaera.
alde eragin (Dv (G), H), alderagin (Lar, Añ, Hb ap. Lh, Dv). Apartar, hacer alejarse. "Separar" Lar.
"Apartar", "desviar", remover", "retirar", "retraer" Lar y Añ. "Éloigner, séparer" Dv. "Séparer, faire que se
sépare" H. "Faire se séparer" Lh. AxN explica hastantzeko (411) por alderagiteko y iauzi-eragiten (28) por
alderagiten.
Tr. Documentado en textos meridionales, con mayor frecuencia en vizcaínos.
Zure eskupean dituzu [seme-alabak], alde eragiteko iñondik sor ditezkean gereizeai. Lar SAgust 16. Zeren
guregandik aragiari ezin alde-eragin diogu. CatBurg 41. Alderagin [umiai] lagun ta ibilera txarretatik. CrIc 70.
Eralgi biar da [uruna] bae zarratuban; alderagin birzaijari; au garbitu biar da zai utsa isteraño. Mg PAb 151.
Alderagiteko [arimai] pekatuben okasino urrekuetati. Mg CO 222. Da birtute bat [...] alde eragiten edo
apartatzen gaituana ura galdu eragiten digun bidetik. Gco II 83s. Ozta iru gazte aek jatxi ziran labean beera,
Aingeru batek alderagin zien su eta garrai. AA I 410. Bere alegin guztiak ipintzen ditu [...] Jaungoikoagandik
biotzari alderagiteko. AA III 360. Seme alaba ta mendekuak ondo azten ta pekatuko lakijuetatik alde eragiten.
JJMg BasEsc IV. Eleisiak altareetan iminiko lituke [piestazale orreek], ango leengo santubai alde eraginda. fB
Olg 180. Jerusalenera alderatzen zan, eta uri doakabe onetan zer gertatuko zitzaion gogoratzeak izutu eta
alderagin bear zien [sic]. Lard 408. Lanza luzatu zion [Saulek]; baña David-ek gorputzari alderagin eta lanza
paretean josi zuen. Ib. 168. Pekatutik alde eragiteko. Ur MarBi 47. Ze eragozpenek alde eragiten deuskue
azkenetik? Itz Azald 66.
(s. XX). Baña ezeutsen naibagerik emon gura gazteori, alkarregandik alde eragiteaz. Echta Jos 200. Lortu
eben Matiren burutik alde eragittea Bilbora joateko asmoa. Ib. 230. Ama, nire ondotik alde-eragin neutsun! Artu
nagixu zeuk orain! Altuna 111. Udalak erabagi eban arrotz guztiak uritik alderagitea. Or Tormes 83. Semea
aitarengandik, eta alaba amarengadik eta erraña giarrebagandik alde eragitera etorri naiz-ta. Ol Mt 10, 35
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 984
mende.