A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
gogorrari aldegiñik. Lard 114. Elkargandik aldegin, banakatu eta nor bere bazter jakiñean bizitu bearrean
arkitu ziran. Ib. 11. Arrikada bat bidean aldegin zuen, eta auspez arpegia lurrean zuela, orazioan jarri zan. Ib.
442. Artu zituen aurra eta bere ama gauaz, eta alde egin zuen Egiptora. Ur Mt 2, 14 (Lç retira zedin, TB yoan
zen, HeH ioan zen, Echn goan zen, Hual erretiratu zen, Dv aldaratu zen; v. tbn. Ur Gen 13, 9). Berta leialak
bere Jenobebaren ondotik aldegiñ etzuen. Arr GB 123. Lenengo izualdi eta zukurutzak zerbait aldegin zionean.
Ib. 19. Arima gorputzetik alde egitea edo berextea. Legaz 54. Eta, gu onela utzita, aldegingo diguzu? Bv AsL
141. O! ta zenbatek daben alkar laztanduten / Ta alkarregandik alde eitean salduten! AB AmaE 312. Munduari
aldegiñ niyon ezkeroz. Moc Damu 35.
(s. XX). Dana lotsaturik eta garrazkeri andiren batzuk ez esatearren, gizonakgandik alde egieban. Ag Kr 186.
Mastak alde egiebenean, ekieutsen uragak (bomba) joten. Echta Jos 203. Alde egin ziyoten bi pilistiyuak
sagardua pagatzeko denborik gabe. Iraola 103. Martiñen izena aitatu orduko, muker ta minkaitz, aldegin zion
amandreari. Ag G 268. Arrazoi dek, ez dik alde egingo gugandik. Ill Testim 24. Munduzale gaizto ta
biurriakandik alde egiñaz. KIkV 58. Ez eiteko Zugandik / alde beñere. Jaukol Biozk 43. Nora aldegiñik etzeukan.
Or SCruz 38. Apaizak etzun beiñere erantzutetik aldegin. Ib. 11. Ordudanik etzion aldegin aurpegiko ebaki-ondo
itsusiak. Or Mi 50 (V alde egin). Jakinazi zabezten nolaz inguru artarik lapurrek alde egin zuten. FIr 142. Andria
juan zait igasi, / oraiñ bi urte aldegiñ ziran, / geoztik ez det ikusi. Tx B 129. Bañan nunbait aspertuta alde egin
dit. Lab EEguna 67. Arotz zar orrek barriz alde-egin lanari. Laux BBa 14. Ixi-ixillik alde eistazu begiyen
aurretik. Kk Ab II 55. Ba osalarijak esan daunez, eztauko aldeiterik erijotzatik. Ib. 21s. Batzarkide
erdaldunetarik batek bederik etzun aldegin. Ldi IL 94. Salamancan barrena alde egin zak (AN-larr). "Vete a
freir churros". A EY III 273. Teiresik ere alde dagi, itsu-mutilla lagun. Zait Sof 70. Sukarrak alde egin bezain
aguro. Etxde AlosT 55 (v. tbn. JJ 40). Mozkortasunak alde egin zion. Mde HaurB 101 (Pr 145 aldegin). Zer egin
nezakean orduan nik goratze orri aldegiteko? Txill Let 80 (140 alde egin). Nigandik aldegiteko. Ib. 113. Agur
egiñaz aldegin dautsak Otoiope ta guzti. Erkiag Arran 166. Al dan azkarren aldegin zazu / nere begien bixtatik.
Basarri 145. Aingeruaren begitarteak / alde egin zuen zugandik. Arti MaldanB 216. Ba omen du zortzi egun
andik alde egin zuela. Izeta DirG 60. Jainkoak alde egin du mundutik. Vill Jaink 44. Amagandik alde egin
ebanik ona. Erkiag BatB 198 (23 aldegin). Sen aundiko azaltzen zaigu Fray Luis, jarraibideari aldegiñik. Gazt
MusIx 67. Etxe artatik norabait aldegin bear nuala. Salav 30. Bildur eban [...] beste ederren bategana
irutxurlari alde eiñgo zetzalako. Etxba Ibilt 486. Orain nigandik betiko betiko zera aldegiña. NEtx LBB 381 (29
alde egin). Txarrari alde egin nai beti / iñondik al baldin bazan. Uzt Sas 61. Bide onari eutsi zaiogun / eta
txarretik aldegin. Uzt Noiz 14. Eskolatik goizik alde egina. Xa Odol 37 (167 aldegin). Aska-ondotik alde-egiñ
nai-ezik. Berron Kijote 54 (28 aldegin). Torrelavegara aldegin nuela. MEIG I 259.
v. tbn. Zuzaeta 99. Echag 68. Zav Fab RIEV 1907, 538. Echve OngiB 8. CatBus 48s. Aran SIgn 68. Zab Gabon
44. Sor Bar 73. Urruz Urz 28. Apaol 112. Alz STFer 117. Itz Azald 179. A Ardi 103. KIkG 74. Muj PAm 38.
Altuna 172. Enb 103. Lek EunD 29. Otx 60. ABar Goi 32. Ol Gen 13, 9. Munita 129 (136 aldegin). JAIraz Bizia
96. Anab Poli 49 (23 aldegin). SM Zirik 14. BEnb NereA 51. Bilbao IpuiB 130. Akes Ipiñ 9. Ugalde Iltz 42.
Gand Elorri 74. Osk Kurl 49. Alzola Atalak 40. Aldegin: Xe 216. PE 149. AzpPr 89. EusJok 24. Inza Azalp 55.
Mok 14. ArgiDL 167. Noe 128. Ir YKBiz 543. TAg Uzt 167. EA OlBe 9. MAtx Gazt 98.
(Ejs. de alderik egin en frases negativas). Zugandik inoz alderik ez egiteko grazia. CrIc 151. Okasio gaizto
ta ezagunetan egon diranak alderik egin gabe. Mg CC 170. Diabrubak sare barruti alderik egin ez dagijen. Mg
CO 122. Ekusirik zaldiak ez ziola [astoak] beingoan alderik egin bidetik. VMg 45. Eztaidala alderik egin ori
baño geijago opa ezpadeuste. Eneuke zerura juan gura irabazirik geratuten bajat. Astar II 59. Lurrari itxasitta
(lotuta) eguala ta ezin ebala bertotik alderik egin. Altuna 11. Asmo gogorra artu ebela iñora ez alderik egiteko.
Kk Ab II 186. Herritik eztuela inork alderik eginen. Arti Tobera 164.
(Aux. intrans.). Baña eranzungo deustazu: Zelan aldegingo nas areriotu bage? Añ GGero 262. Etzaite
eldu; aldegin zaite: au da erremediorik onena ta seguruena. Ib. 270.
2. (SP, Lar). Hacer sitio (prop. y fig.). "F(aire) place. Egidazu alde, faites-moi place" SP. "(Hacer) campo,
hacer lugar" Lar. "Ceder, mostrarse inferior, norbaiti aldegin" Ib. Nihori alde egin eta deus erauki nahi izatu
eztiot, bañan azkhena geldi zekidan nahi izatu dut. EZ Eliç 159. Eta, ostarteak eguzkiari alde-egiñik, odeien
artetik onen diztira itsa biurtzen denean, beren oikotasuna estaltzen dute izakiak oro. Txill Let 27.
3. (BN ap. Lh (que cita a Lf); Añ). "Apartar" Añ. "Dévier" Lh. v. alde eragin. Alde egingo dira onak
deungen artetik. Añ EL 1 45 (EL 2 51 deungaak onen arterik ateretea). Onek an inguruan batera ta bestera
dagozan deabruak aldegin, uxatu ta urrinduten ditu. Añ GGero 355. Katamotzak bere kolore nabarrak aldegin,
itxi ta kenduten dituenean aldatu, itxi ta mugituko ditu bekatari gaisto batek bere bere ekandu deungak. Ib. 75.
Jatortzunean aragizko tentamentu, griña, gogoraziño bat, bereala bota, urrindu, aldegin ta zeu ganik egotzi bear
dozu. Ib. 259.
"Evitar" Añ. Lenengo, alde egin bear deguna da bekatura garameezan okasio ezagunak. Mg CC 185. Artu
bear dira alditezan bide ta neurri guztijak alde egiteko edo kenduteko pekatuko okasino ezaguna. Mg CO 122.
Urten bereala bekatu-bidetik; alde egin galbideak. Añ EL 1 52. Ardurarik andiena ifiniko dozu alde egiteko
bekatu bideak, lagun okerrak. Ib. 81 (EL 2 92 alde egiteko bekatu bideetarik). Danik [murmuraziño] txikerrena
alde egingo dot Jesusen graziaz. Añ LoraS 175. Alde egiteko eureetatik era guztiko gaixotasunak. Ib. 4.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
983