A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aldedari (Lar, Hb ap. Lh). 1. "Parcial, que sigue el partido de otro", "partidario, secuaz de algún partido" Lar.
v. aldekor, aldekari. Esleitu zuten Talde-agintza eta jarri ziran agintari arki al zitezkean gizonik
odolgirodienak; zeintzubek ill-erazo zituzten Erregeren aldedari guztiak. Izt C 378.
2. "(L), estado del cuerpo" A.
aldedaride. "Parcialidad, de facción", "partido, facción" Lar. Partikularidadietatik parzialidadietara edo
aldedaridetara pasatzia gertatu ez dediñ. Echve Dev 337.
aldedaridetu. "Parcializar" Lar.
aldedaritu. "(Tomar) partido, en la milicia" Lar.
aldedun. 1. Partidario. Hortakotz igorriak zituzten jandarme anitz oinez, gauaz. Hamar baizik ez zen
aldedunik. Goxo ahal baitzitzeien gauaz ibiltzea, Baionatik eta urrunagotik batzu, eta zerentzat! HU Zez 128.
"Favorable. Sasoin aldeduna, saison favorable (BN)" H.
2. (Precedido de numeral). Que tiene (...) lados. [Mai] gurekoak baña, lau [anka] bear ditu Martiñ, / Lau
aldedun dalako zutik egon dediñ. AB AmaE 336.
alde-egiera, aldegikera. Retirada; marcha, partida. Olakoxe atake garratz eta bixi-bixi baten, karlistak
mutil zauritu batzuk itxi biarra ixan eben alde-egieran. Kk Ab II 46. Txistu luze luze bat jo eban aldegikeran
Otoiopek [untziak]. Erkiag Arran 84.
alde-egile. (Precedido de gen.). Favorecedor. Aialdekoa, laguntzalea, gure alde-egillea, mintzaidea. Ir
YKBiz 450n.
alde egin (V, G, AN; SP, Añ, Izt 12v, Dv (V)), aldegin (V-gip, G-azp; Lar, Añ, Dv (G), H). Ref.: A (alde,
aldeizu); EI 346; Iz ArOñ (álde); Etxba Eib y Elexp Berg (alde eiñ); Gte Erd 162 y 281.
Tr. La forma aldegin aparece ya desde el s. XVIII, generalmente en autores guipuzcoanos (entre los vizcaínos
sólo la emplean Moguel, Añibarro y Erkiaga), con frecuencia similar o algo menor que alde egin, con la que
alterna a menudo en una misma obra.
1. Marcharse, apartarse; huir. "Alde egitea, se retirer" SP. "Apartarse", "desviarse", "separarse" Lar y Añ.
"Apártate de ahí, [...] alde egik ortik" Añ. "Divorciar, ezkonduak aldegin" Ib. "1. [..] s'éloigner; [...] 2. se séparer,
se détacher. Iaunaren eriotzan odolak aldegin zuen gorputza gandik (Mg)" H. "Separarse, zafarse" A (s.v. alde).
"Aldeizu, aldeik (Vc), (contr. de alde eizu, alde egizu, alde eik, alde egik)" Ib. "Aldeik ortik, quítate de ahí" Iz
ArOñ. "Separarse, alejarse. [...] Aspaldixan alde eiñda dabill guregandik" Etxba Eib. "Kontrarioak, izututa, alde
egin zidan (AN-5vill)" Gte Erd 162.
Tr. Casi gral. en textos meridionales. Al Norte sólo se documenta en Etcheberri de Ziburu y Axular, y
modernamente en Mirande y Xalbador. Cuando no se refiere a lugares, se emplea con los casos dativo o ablativo,
más o menos con la misma frecuencia, y a menudo alternando en un mismo autor.
Neure etsaien kolerei alde egiteko. EZ Man II 176. Begiratu behar da sobera haserretzetik, alde egin behar
zaika hirari. Ax 279 (V 187). Eta hala geure arteko ezagutza gaixtoari alde egin behar diogu, apartatu behar
gatzaitza. Ib. 373 (V 246). Halakoei alde egitea eta heken bidetarik eta inkontruetarik ihes egitea. Ib. 326 (V
216). Ezta zuhurtzia izurria den lekhura, erremedioetan fidaturik, ioaitea. Alde egizu, ihes egizu, hura da ez
izurriztatzeko erremediorik hoberena. Ib. 398 (V 260). Alde egiteko ta apartatzeko pekatuagandik. OA 130.
Pekatuaren bide guzietatik aldegiteko. CatBurg 48. Emen zerutik iñoiz / alde egin bagerik, / egongo zera ardien /
janari eginik. GavS 29s. Amar egunean aren buruko aldetik aldegin etzuen. Cb Just 97. Israelgo ta Judako
erreinuak alkargandik aldegin ezkeroztik. Ub 48. Haren animak eriotzan aldegin zuan bere gorputzagandik. Ib.
133.
(s. XIX). Ta gero onek muñ egiten zion eskuan aldegiteko denporan. Mg CC 133. Onelango danzetati alde
egin gura ez dabeenak. Mg CO 134. Aldegin biar dabee ardanetxe edo tabernetati. Ib. 279. Zuganik alde egiten
itxi ezeidazu. Añ EL 1 170 (GGero 128 aldegin). Alde egin zuen [saguzarrak] egaztien aldetik, igarotzeko lau
oñekoen bando edo aldera. VMg 49. Munduko peligroai alde egiñaz. Gco I 444. Pekatutik alde egiteko. Gco II
25. Aldegin beza gizonak emazteagandik. AA I 561. Egin zuanetik laster aldegin zion gizonak Jaunari, ausitzen
zuala beraren Agintea. Ib. 617. Goizaldeko bazter guziak edo orientekoak aldegin zuela eta Mahomaren
zorakeriai darraiztela. AA III 475. Piestako, ta naasteko dantzati alde egiten dabeen kristinaubak. fB Olg 198.
Damuz beterik alde egiñ neban plazako bazter batera. JJMg BasEsc 240. Nasaitasunei alde egiten deutseen
gustijak. Ib. 159. Alde egik nigandik, madaritua, joadi betiko sutara! Ur MarIl 38. Zetorkien zigorrada
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
982