A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bidearen gainean, aldexean, aitzine hortan pikota zuen herri bat. Prop 1917 [sic], 118 (ap. DRA).
(Ref. al tiempo). "Bi orenen altexian, aux environs des deux heures" Lh. "Lau orenen altexian (S), [...]
hamarrak altexian joan zen (S), [...] bost orenen altexean (S), [...] mila eta bederatzi ehungarren [...] urtean
altexian (S)" Gte Erd 10. Arratseko hameka orenen aldexean. Prop 1900, 155. Agosti eta Pheti egüerdi
altexian heltzen dia. Béhéty GH 1929, 73. Goizeko hirur oronen altexin, Agosti oihüka hasten da. Ib. 74.
- ALDEZ (SP, H, A (citan a Axular)). a) En parte; en cierto sentido. Eta baldin norbeit tristiziaren kausa izan
bada, ez nau ni kontristatu, baina aldez (hura kargago eztezadan) zuek guziok. "Aucunement". Lç 2 Cor 2, 5 (He
nolazbait bederen, Bibl neurri batean). Eta aldez damu dut, eta aldez atsegin. Ax 11 (V 5). Ezkondu gabe baten
erortzea, behar ezten emazte batekin segitzea ezta ongi, bekhatu da. Baiña aldez ezta hain miretsteko munduko
arauaz. Ib. 358 (V 237). Haiña eta haiñak maiz dira gaizki eta on-behar. Baiña aldez eztira urrikalkizun; zeren
bere faltaz [...] halakatu baitira. Ib. 43s (V 27). Gaixto da kofesatu gabe egoitea, baiña aldez gaixtoago kofesatu
ditutzun bekhatuetara bihurtzea. Ib. 469 (V 304). Baina aldez are itsutasun handiagoa eta gauza miretstekoagoa
da mundu hunetako parabisuaz [...] hain kontu guti egitea. Ib. 453 (V 295; la locución aldez are "au contraire"
de Harriet, citando a Axular, es una interpretación errónea). Tegi zikin baten sartu, baño lorik ezin egin; aldez
neka-porrokatua eta aldez asots guzieri erne. FIr 151. Gurasoaren itzalak orde, / aldez dezake eragotzi. "Pero el
respeto al padre puede impedirlo en parte". Or Eus 83. An ezagutzen baitu adimenak erabat, ez aldez. Or Aitork
351. Ez da beraz arrigarri, aldez nai ta aldez ez nai ukaitea. Ib. 202. Ez da aldez eder ta aldez itsusi, ez bein
eder ta gero itsusi. Zait Plat 155. Erri aldartetsu orren ioera, bildur izateko baino pozteko bide geiago izan
zitekean, aldez. Ib. 116. Etorkizunaren mendean daude, bada, aldez gure ahaleginak: eta aldez gure mendean.
MEIG IV 115. Aldez arrazoi du horretan Oteizak. MEIG III 118.
b) (L ap. Lh; Lar, Añ, H, A (que cita a JJMg), A Apend). (Precedido de gen.). De parte de. "(De mi) parte, nere
partez, nere aldez, nere izenez" Lar (v. tbn. Añ). "Aldez, de parte de. Berorren aldez, de parte de Vd." A Apend.
Orregaitik, itanduko deutseet onelakuei berorren aldez: Kriatura esker deungakuak, nok egiñak zara, ta
norenak dituzu, daukazuzan bizitza ta izatia? JJMg BasEsc 107. Egin daud orren mertxediaren altez bixita
apezari. Mdg 125. Eltan bada faitra ezteietra, ene altez emon bezkau noranbuena. Ib. 139.
c) (Precedido de rel.). En cuanto. Ak Jangoikoa dan aldez, gloria bardiña eukitea; eta Gizona dan aldez, beste
iñok baiño andiagoa. Cb CatV 27. Jangoikoa danez edo aldez ez, zerren Espiritu naste bagea edo purua dan. Ib.
24. Beste aldetik, Jangoikuak Jangoikua dan aldez, ezin ezer padezidu eukian. JJMg BasEsc 35. --Badau
Jaungoikoak guk legez gorputza irudin edo itxurarik? --Jaungoikoa dan aldez ez dau, zegaitik dan Espiritu,
garbi ta naste gabea, baña bai gizona danez. CatBus 14.
d) (Precedido de bere, neure, etc.). Por mi (su, etc.) parte. Itxi ezdaizula jausten bekaturen baten, batezbere
ekanduzkoetan, eta zeure aldez euki gogo sendo bat jausi ezeiteko. Añ EL 1 80 (EL 2 90 zeure aldeti). Usoa
gaixoa! --ekin zun senarrak bere aldez--. Aurki egingo du zureak. Etxde AlosT 44. Beltranek barkatu zion bere
aldez eta Usoak ere pozik barkatuko ziola esan zion. Ib. 88. Onezkoak egizkizu amatxorekin. Ama, bere aldez,
Usoarekikoaz damututa dago, ta barkapena eskatu nai lizuke. Ib. 63.
e) (V-arrig, G-goi ap. EI 344). (Precedido de gen.). A favor de. "Aldez, por, en pro, en favor. Dícese vulgarmente
alde, pero conviene sufijarle la nota modal z" AG 1913 (v. la crítica de Altube Eusk 1934, 77n). "En pro, en
favor de, por. Euzkeraren aldez, en pro del euzkera; goizparraren aldez, por el Evangelio; gure aintzindaren
aldez, en sufragio de nuestros antepasados. (Algunos dicen erriyagatik en vez de erriyaren aldez; pero es
evidente que la primera forma es filtración de erdera)" Bera.
Tr. Aunque hay algún ej. anterior, es a partir de Arana Goiri cuando se hace frecuente su uso, siempre en
autores meridionales.
Zure biziyaren aldez esan egidazu zein dan. "Decidme por vuestra vida". EE 1881a, 162. Bizkayaen arerijuen
aldez guda-egitteko (1895). AG 624. Bizkai-Buru-Batzarrak eskatuten deutse bazkide guztijei, bizkattar zintxo
orren arimiaren aldez arren-egitteko Jaungoikuari. Ib. 678. Josu-Kistoren aldez il diran bizkattarrak. Ib. 1012.
Gixonan aldez Koskotegian / Josu Gurutzian il zan; / Euzkadin aldez, Aren antzera, / Sabin be Sukarrietan: /
Aberri-aldez opa eutsona / Beren ludiko bixitzan, / Azillan ogei eta bostian / Jaunari ordaindu eutsan. Enb 35.
Lantegi, ola, lugintza ta abar, / Euzko-aberri maitian, / Geure eskubide zuzenen aldez / Batu ta jagi gaitian. Ib.
68. Otoi, ba, euzkotarrak, danok otoi egin! / Deun Mikel beti geure aldez ixan dedin. Ib. 146. Gau baten atara
eben osalarijok eta lagikarijok matraka galanta, areik euren ogibidiaren aldez, oneik eurena goratu biarrez. Kk
Ab I 18. Abadiak bere aldez jokatu dauz amaseiko bi. Ib. 98. Gure aldez otoi egizu, Jaungoikoaren Ama Done
orrek. KIkV 51 (KIkG 34 alde). Bizi ta illen aldez Jaungoikoari otoi egitea. Ib. 81. Aitortu, Jaunartu, Aita
Santuaren aldez eskatu. ArgiDL 105. Zeozer egin biarko zeunke nire aldez. Altuna 67. Esan lei ba kirtenen aldez
eta kirtenkerien aldez zabiltzala. Kk Ab II 110. Ekixu ene senar eta jaun altsu orrek, zure aurrera naiatortzula
emakume guren oneikaz, eurok egin eutsuben eskabidiaren aldez. Otx 51. Andren aldez esaniko berbak. Ib. 22.
Zure aldez jaurtiriko epaia okertzat arturik. Ib. 23. Aren aldez larrua ere emango zukean pozik Balendinek. TAg
Uzt 109. Nere otoitz beroenak zu eta zure bi aurren aldez izango dira. JAIraz Bizia 125. Langilleen aldez
neurritsuago, zuurrago ta burutsuago jarduten eban sozialista alderdia. Erkiag BatB 191.
(Precedido de tema nominal nudo). Eta euzko-eredu on bat ixan zan lez, / Otoi bat daskatzuet beren gogo
aldez. Enb 178. Uztai maitakor au dakartzugu / Loraz eginda zeuretzat, / Jel-aldez egin zenduzan gauza / Sakon
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
976