A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
sartu, ta beraren saietsa alderen-alde sakaildu zun. Ib. 195. Ego-aizea da. Beorrak irrintzi, laugainka, zabala /
zalapartan dute alden-alde laister, ixil azkalaza. "La atraviesan". Or Poem 552. Ordun bai, mukuluki edo
gorpuzki guziak alderen alde erasango ditiñagu. Or QA 201. Kondenatua alderen alde zilatzen dute. Mde Pr 78.
Barruan alako irrista edo zirrare ebilkigun alderen alde. Erkiag Arran 10. Zerualdea soiñeko panpiñez atondu
zan, oso oztin, dundu oro, alderen alde. Ib. 155.
(Precedido de gen.). Beian, arri lauza zabalak etxearen alderen alde. Erkiag BatB 52.
b) De par en par. Orduantxe bai zabaldu ziozkala ateak alderen alde negarrari! TAg Uzt 129. Ara nola
dijoazen ontzitxoak arrantzura aizeari oialak alderen alde zabalduta. Ib. 145. Alderen alde zabaldu zun Agerrek
bularra arnasa ao betean artzeko, pozaren pozaz. Ib. 183. Alderen-alde idekiozu zorioneko atea. Erkiag in
Onaind MEOE 710. Biotz ori noizbait alderen alde iriki bear ba zan. Erkiag Arran 64.
c) Completamente. Arlo baten saiets xeenak alderen alde aztertu oi zituen. Zait Plat 87. Adimenak dana
alderen alde edertzen du. Ib. 88.
- ALDEREN BESTE (alderen bertze BN-baig; Dv; aldein beste AN-gip; alden beste AN-larr; alden bertze AN-
5vill; alden berze Sal). Ref.: A (alde, alderen bertze, alden berze); Asp Leiz2 (alden beste); Gte Erd 289. De
parte a parte. "Aldenbeste basurdea tiroz pasatu due" Asp Leiz2. v. ALDEAN BESTE. Abnerrek beraz, lantza
itzulirik, ixtazakhian jo zuen eta alderen bertze sarthu zioen. Dv 2 Sam 2, 23. Nire xakia duten milla ardiburuk
Crau aldenbeste igarotzen dute gaur, biar mendira igotzeko. Or Mi 43. Gauez aizeak geldi; zerua / aldenbeste
zegon izar. "Estrellado estaba el cielo del uno al otro confín". Or Eus 326. Zintzarriaren mîa, aurrenetik / ez
darabil aldenbeste. "No agita aún con tanto brío". Ib. 221. Ba du Kalagorrik ipar-aldera beste bide bat. Erribera
osoa aldenbeste zearkatuz, Izarraan sartu, jo andik Iruñara, ta Xuberoara dijoa, Orreagako malkorretan barna.
Eston Iz 113. Laño beltzak zearkatzen dute zeru zabala, alderen beste. Ib. 88.
Eztabaidari alderen beste iarrai nairik. Zat Plat 127.
- ALDEREN BESTERAINOKO. Que atraviesa. Krisallu zurbil ikaratietatik, ibaiaren alden besteñoko argiizpia
sortu zen. Or Mi 65.
- ALDEREN-MOLDE. De alguna manera. "(He), de façon ou autre, n'importe de quelle façon" Dv. Eta
mihiaz? Ez othe zare bantatzen, alderen-molde bederen? He Phil 525 (SP 518 edo hunela edo horrela).
Hanbatetarañokan berretzen zaie alderen-molde bethi yuiatzeko hirritsa ta ausartzia, non agitz gaitz baita hek
hortarik gibelatzea. Ib. (ap DRA).
- ALDERIK ALDE (aldeik alde V-gip), ALDENIK ALDE (G-goi; aldenik alden V-gip). Ref.: A EY III 321;
Elexp Berg (aldenik alden). a) De parte a parte; de un extremo a otro. "Aldenik alden ebai zeban oiñaztuak
arbolia" Elexp Berg. "Maixa, iru metrokua, aldenik alden dana umez beteta" Ib.
Tr. Todos los ejs. corrsponden a alderik alde.
Diralako askoren miñak ain zorrotzak, / Alderik alde dabez zulotzen biotzak. AB AmaE 312. Beingo batean
alderik alde eutsalako egin / Ebagitzar bat ezpateagaz jot orduan. Ib. 452. Beltran jaunari larrikara batek
gorputz osoa alderik alde igaro zion. Etxde AlosT 48. Xalbaten biotza oñazeak alderik-alde igaro zun. Etxde JJ
251. Ibili dabilena alderik alde dabil, aldean beste dabil. Zait Plat 41. Beltranen ezpatak bularra alderik-alde
igarota. Ib. 102. Bai, ba-dazaut sugarra, / alderik-alde zauritu / naroan gezia. Onaind MEOE 732. Eta matrailla
alderik alde ebakia uzten zien. NEtx LBB 41. Eta zeuri be, ezpata batek zulatuko dautsu arimea alderik alde.
Ker Lc 2, 35 (Ol y Or MB 93 alderen alde, IBk aldez alde). Alderik alde eta bazterrik bazter ibili beharrean,
aspaldi honetan gabiltzan bezala. MIH 266.
"Aldenik alden, de izquierda a derecha, en oposición a de arriba a abajo, sobre todo cuando nos referimos a
terrenos inclinados" Elexp Berg. "Aldenik alden goldatu biakou soo aura, goittik bera goldatzeko aldapa
aundixa dago ta" Ib.
b) De un lado a otro (andar, etc.). Alderik-alde elkarren eskera ta elkarri eskainka egiñalean dabiltzala. Ldi
IL 18.
c) De par en par. Jesus mendi-gañean nola irudialdatu zan esaten digu, eta zeruak aldenik-alde irikirik nola
mintzatu zan zerutarrakin. EgutAr 1956 (ap. DRA). Alderik alde zabaldu zizkien etxeko txoko guziak. NEtx LBB
71.
- ALDERIK ALDENERA. De parte a parte. Ixioturik kiskal kiskalik garrak izten dauz / Larrak tutarras,
laster alderik aldenera. AB AmaE 447.
- ALDETIK (Dv), ALDETI. a) (Precedido de gen.). Por parte de. "Ez du ene aldetik makhurrik izanen, il
n'éprouvera pas de difficulté de ma part" Dv. Hala non deusetan ezpaitzaizue kalterik egin izan gure aldetik.
"De par nous". Lç 2 Cor 7, 9 (He, TB gure aldetik; Dv, Bibl gure ganik, Ol, Ker gugandik, IBk, IBe niregatik).
Traburik etzenaz geroz Zeruaren aldetik / Baizen antsikabe eta laxo zuen partetik. EZ Man I 130. Iainkoaren
aldetik behar da haren garazia eta faborea, eta guretik gure gogoa eta borondatea. Ax 371 (V 244). Mila fabore
rezebitu zuen ainguriaren aldetik. Tt Arima 80. Esperantzarekin zernahi eskasia, huts eta falta ene aldetik izan
dadin, hek guztiak haukien karitate handiak estaliko tuela. ES 124. Judatarren aldetik anitz txarkeri ta
bidegabenz ekusi ta aditu zituen Jesusek. Mb IArg I 259. Gaixki bat zela, Ruthen aldetik, gauaz Boozen
ingurutarat hurbiltzea. Lg I 249. Zien Jaun Erretoraren eta beste zonbait zien hartzekoren aldeti egin izan
zaikün othoitze ezinago respeküz bethia. Mercy 15. Elizak bere etsaien aldetik ekusi zuan neke, jarraio gaizto
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
971