A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
badiote, / Nahi orduan alderat eziñ bill detzakete. Gy 86. Lasto-izpi bat atzemanik / Dio botatzen alderat: /
Fitsak xinaurriarentzat / Iduri zuen irla bat. Ib. 53. Bainan herriko arno garbi xorta bat hola zortzitik behin gure
etxean, bazinaki zer besta den? Hunen alderat egiten dakot gure gizonari aza-kozina bat ahal bezen ona. HU
Zez 184s.
d) (Ref. al tiempo). Hacia. Uda alderat lurra liliz estaltzean / Goiz arratsen freskura aldizka sortzean. Hb Esk
38. Urte guziez Andreden Mariak alderat, herrirat etorriko zen. Zerb Azk 77. Eta horra nun eguerdi alderat
fama hedatzen den arratsaldean Euskaldun batek higituko duela. Ib. 103. Ez dakit xuxen zonbat urte dituen hasi
zirela uda azken alderat artzain besta baten egiten. Xa Odol 233.
e) (Con utzi). (Dejar) de lado. Seguramente por falsa reconstrucción de aldeat, como tbn. infra (f, h, i). v. ALDE
BAT. Ifernuko gauzetan / Utzirik debrua, / Merezitu behar da / Salbamendua; / Utzi dezagun beraz / Alderat
mundua, / Eta otoitz dezagun / Maria Saindua. Bordel 198.
f) Completamente, totalmente. Cf. supra (e). Sukria hartzen duten arabera, egizu kasu biziari; hartu dutenian,
berreman zazu alderat duzuna eta aitzina grilla zazu. ECocin 44. Asto tzar mukuzua, musikan badakik; / Hire
gezurrak oro alderat aithorzkik. Ox 119.
g) A cambio de. "Lanaren alderat ogia eman diot, je lui ai donné du fromment à compte de son travail" Dv.
Bidalzen dizudanean burdiña len zor dizudanaren alderat. (Vera, 1676). FLV 2006, 265.
h) "Lan bat alderat, aldebat hartzea, prendre un travail à forfait" H.
i) Definitivamente, para siempre. Cf. supra (e). Beldurrez [...] bizkatxa mutur luzeek ausik nindezaten edo
zorrino zikin sorhaio batek, bere uharra begietarat zirristatuz, alderat itsuturik ezar. JE Bur 15. Utzi zuen
medikuak nahi zuenaren erastera, gero bereari alderat jarraikitzeko. Ib. 101. Etxekoak edo apheza ez balitu,
hastapeneko mintzaiaren ahanztea luke haurrak, edo alderat uztea. Ib. 179. Egia othe da [...] Moroak alderat
koka zitezin Eskualerrian, Charlemagnek zuela urrarazia Iruñako hiria zaintzen zuen harresi gora? JE Ber 14.
Noizetik noizera, bertzalde, asthmatika batzuei ederki bakantzen zerauzten aldigaizteak; bakar batzu alderat
sendaturik gelditu ere zirela, diote. Ib. 87. Hogoi egunentzat heldu nun, bestaldian alderat itzultzeko. JEtchep
112. --Berritz joiatekotan jina hiza? Ala alderat? --Ho, alderat., alderat! Badut hangotik aski! Larz Iru 126.
j) A favor. Daukagu eite zerbeit duten ofizio guzietako langileek [...] indar handia egin lezaketen beren
alderat, baldin eskuz esku jar balite aneia batzu bezala. JE Bur 202. Erlisionearen alderat bere odolaren
ixurtzera. Ib. 133.
- ALDERATEKO, ALDERATKO. a) (Adnom.). Dirigido a, para con. Iainkoaren alderatkoa lehenbiziko
hirur manamenduetan da, eta giristino lagunarekikoa azken zazpietan. Mat 119s. Zein dire gure eginbideak gure
Aingeru begiralen alderatekoak? CatLav 437 (V 207). Jainkoaren alderateko ezagutza. Ib. 32 (V 24).
Jainkoaren alderateko pietatezko obra guziak. Ib. 303 (V 150). Aitaren alderateko beldur hori. JE Bur 10. Sei
gizon horiek berrogoi urtez goiti badute. Eskua suan eman nezake ez dela bat, urrixaren alderateko tirriarik ere
hauteman duenik. Ib. 109
b) (Adverbial). Zendako ez izenda Eskualdunek bururatu esku-lan miragarriak, ikertu leihorrak, neurtu
kantuak, piztu ala pairatu gerlak, agertu liburuak, beren artean jenden ala ontasunen alderateko finkatu lege
zuhurrak? JE Bur 180s.
- ALDERATEKOTZ. Para con. Zein dire gure eginbideak gure Aingeru begiralen alderatekotz? CatLav 37
(V 26). Gure eginbide prinzipalak Jainkoaren alderatekotz, gure lagunaren alderatekotz eta gerorren
alderatekotz. Ib. 101 (V 57).
- ALDERAXEAGO. Un poco más cerca. v. ALDEXEAGO. Erriaz alderatxiago nai bazukian egin etxe-santu
bat, berak lurra ta gañerako biar zana emango ziola. Bv AsL 181.
- ALDEREN. "(AN-gip), en comparación" A. "Orren alderen askotaz obea da (AN-gip)" Gte Erd 238. "Aitaren
alderen diferentea da (AN-gip)" Ib. 79. v. ALDEAN (b).
- ALDERENA. Lo más cerca. Cf. ALDEEN. Deitzen digu goazela beraren ondoren [...] ta goazkiola alik
alderena. Mb IArg I 350. Alderena zutenak billatzen dute S. Francisco Xavier ta negarrez beteak esaten diote
agitzen dena. Mb IArg II 300.
- ALDEREN ALDE (Hb ap. Lh, H; alteren alte R-uzt; altren alte R-uzt; alden alde S; Foix ap. Lh). Ref.: A
(alteka); A EY III 321; Lh.
a) De parte a parte; de un extremo a otro. "Altaren [sic] alte (R), de parte a parte" A EY III 321. Aski da xoilki
adar bat alderen alde zilhaturik. Mong 591. Eta horra zerk alderen-alde zilhatu zioen bihotza. Dh 482. Eta
jakitate horrek eman zion halako urrikia bere bekhatuez, non haren bihotzak iduri baitzuen alderen-alde iragana
zela ezpata batek. Jnn SBi 76. Jurdaneko ur handiak Galileako itxaso hori alderen-alde xuxenean iragaiten du.
Ducq 97 (ap. DRA). Eta gari-zabaldi oria alderen alde zerabillela, gariek marmar zesaioten. Or Mi 88. Ta
Zerorren biotza alderen alde ezpatak zulatuko du, biotz askotako asmoak ager ditezan. Ol Lc 2, 35 (Oteiza
batetik bestera, Leon aldeanbertze, Or MB 93 alderen alde, Ker alderik alde, IBk aldez alde). Emendixe irten
zan Elkano auzartsua lur ososari alderen alde itzulbira egin zionean. TAg Uzt 42s. Zurezko balkoe zabala du
etxeaurreak alderen alde. Ib. 11. Baña aizearen ufada indartsuak bizkor zeramazkin berriro alderen-alde
mendiburuen gibelera artilezko pirrinta zuri ariek. Ib. 68. Oiñak alderen alde zeartzen zituten burni-loroak
askatu bai-nizkitzun. Zait Sof 86. Ordun, zorigaiztodun arek, amorruz, bere buruaren aurka zegonez ezpata
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
970