A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
nausiaren alde gainian. Ip Hil 202. Chateau zahar bat amiagarria / Hen alde gañin gaztelia / Oh! zer bista
paregabia. Xikito 11.
- ALDE-GISA. Aspecto (de una cuestión). Alde gisa batetarik / Konsideratuz gerostik, / gaster yaunak dakhar
/ haren imayina. Deusik harrek badu falta, / Gorphutz guzia pleiñi da. Gy 193 (Arch Fab 119 so gitez alderdi
batetik).
- ALDE-GOI. Parte superior. "Alde goi, goiko aldetik" A Apend.
- ALDE GUZTIETAKO. "Omnímodo, aldeguzi, eraguzitakoa" Lar. Guziarekin ere badira bertuteak, zeinen
eginbideak eta ofizioak hurren alde guzietakoak baitira, eta zeinek ezpaitituzte xoilki bere obrak egin behar
beregian. SP Phil 173s (He 176 jeneral).
- ALDE GUZTIETARA ERE. De todos modos. v. infra EDOZEIN ALDETARA ERE. Etzegoak barruan.
Alde guztietara ere, ez duk urrutik izango. Nere ojua entzungo ziken. Lek EunD 14.
- ALDE GUZTIZ (SP, H). Totalmente; bajo todos los aspectos. "Alde guziz kunplitua" SP (sin trad.). "Sous tous
les rapports (Ax)" H. Gaitz baita obra baten alde guztiz xuxen nehork ezin arbuia dezakeien bezala egitea.
Mat XXV. Bizitzea alde guztiz inpharatu beharrez. EZ Man II 150. Obretan konplia eta alde guziz perfekta. Harb
60. Zeren alde guziz desira baitut Iainko Iaunaren borondatea konpli dadin. Ib. 412. Eta hanbat usatzen duzu
bekhatu egitea, hanbat segitzen duzu, non alde guztiz beldurra galtzen baituzu. Ax 106 (V 71). Baiña orai gerok
geure borondatez egiten dugun penitenzia eta hartzen dugun pena, alde guztiz da borondatezkoa, baliosa eta
Iainkoari eder zaikana. Ib. 158 (V 106). Pintatzaille batek egin baleza imajina eder bat alde guztiz konplitua eta
abantaillatua. Ib. 171s (V 116). Anhitz bertze bekhatutan ere erortzen dela, eta azkenean, alde guztiz fin gaitz
egiten duela. Ib. 264 (V 176). Alde guztiz zordun bagatzaitza ere geure Iaungoikoari. Ib. 497 (V 321). Ene
karitatea alde guztiz irazekirik eta zeruko ianaria gozaturik nihoiz ere iraungi eztadin. SP Imit IV 14, 2.
Eztuzula uste alde guziz utzia zarela. SP Imit III 30, 4 (Mst osoki, Echve guztiro, Ol ziero). Egiaz alde guztiz
hunen [eskuararen] zorthea izan da hagitz diferenta bertze lengoaietarik. ES 192. Eta egiazki alde guztiz
miresteko gauza zekusaten. Ib. 393. Dolorezko ohe batean / Alde guziz penatuak, / Ariman eta gorputzean /
Etsaiez atakatuak. Monho 130. Alde guziz seinduki bizitzeko. Dh 246. Hura da Jainko guziz botheretsuak [...]
egin duen gauzarik ederrena eta alde guziz osoena. Ib. 239. Bretainak mintzaia bat baitu gurea bezala zaharra
eta alde guziz ederra. Arb Igand 35. Bai hola da, alde guziz egia diozu. Ib. 147. Eta ain zuzen, orregatik diot nik
abiadura orren elburua edo jo-muga ezin ditekela izan alde guziz ametsezkoa. Vill Jaink 134.
(alde guziez). Maska bat bisaian eta mintzoa mudatua: / Alde guziez arima herratu bat iduri. Gy 103.
- ALDEKO. A) (Adnom.). a) (Precedido de gen.). Cercano (a). "Zure etxearen aldekoa erortzera doha, la
maison qui est à côté de la vôtre est sur le point de tomber" Dv. Ioan zedin handik desertuaren aldeko
komarkarát. "En la contrée qui est près du desert". Lç Io 11, 54. Ene aldeko lagunoni / eltzaen zako flakezia.
Lazarraga (B) 1204r. Abisa zaitea gurutzearen aldeko bihi larrian Pater erraitean. EZ Man II 40. Txinan
sartzeko neurri onak artu artean gelditu zen Santxon deritzan aren aldeko isla batean. Mb IArg II 301.
Itsasoaren aldeko errietan. AA II 192. Beste batzuek Elizaren aldeko etxeetan biltzen dira. Ib. 58. Nere
Jainkoaren aldeko ararteko berezitzat eta nere Jainkoaren ondoko jabetzat. Dh 88. Urruntxago, bide zaharraren
aldeko ur-erreka batean. Elzb PAd 27. Erran bainakon ene aldeko lagunari. Elsb Fram 133. Igortzen du ezker
eta eskun thu batzu behatu ere gabe, ala doatzin lurrerat, ala bere aldekoen gainera. Prop 1899, 32. Etzaitela
khexa, daut erraiten ene aldeko hurrupariak. JE Ber 37.
(No precedido de gen.). "Çercano, aldekoa" Lcc. "Próximo", "cercano", "vecino, cercano", "immediato" &c.
Lar y Añ. "(G, AN, L), próximo" A. Asi zen jatekoz hura tentatzen ta aldeko arri pilla bat ari erakutsi ta
esaten dio: [...]. Mb IArg I 228. Aldeko mihitarik batere iduri; / Zein zeinen ume diren hek orok ageri. Hb Esk
12. Begia goibeltzen aldeko mendia ezin ikus bezala. Hb Egia 62. Aldeko norbaitek hirri egin nahi izan zuen. Ib.
120. Hobe da urrundik neurtzea deusetan gozatu nahi ez litezken ondasunak eta aldeko jakitatek ezin niholere
onduak! (Interpr?). Ib. 64. Iduri du Yainkoa berekin duela [Ebanjelioak], eta sinheste horrek ematen du
batbedera aldeko sainduari dioakon bezala. (Interpr?). Ib. 84. Nor berak xerka beza / Aldeko laguna. Bordel
125. Egon ninduan nere buruarekin arbola hori bazitakela aldeko etxekoa zen. Elzb PAd 39. Semea duzu aldeko
muthiko hori? Ib. 26. Aldeko ganbara eder batean. Ib. 63. Aldeko beiak eznea luze (V-gip). "La vaca del vecino
larga (mucha) leche". AEF 1921, 43. Bere xapela, bere gaineko soina emaiten ditu aldeko kadira baten gainean.
Barb Sup 159. Aldeko ithurrian xurga xurga edanik. "À la source toute proche". Barb Leg 149. Mai batera
deitzen zaituztelarik, salda artzean, ondo buruan ibilliko dezu zer esan aldeko lagunari. ArgEgut 1935 (ap.
DRA).
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar). Bethpage eta Bethania Olibatzetako mendi
aldekoetara hurbiltzen ziradenean. Lç Mc 11, 1. Tolosa aldeko mendia. BBizk 18. Urdatxuri aldeko / bihorrak
izutu. In Mg PAb 170. Piarres Lefebre, Geneba aldekoa. Laph 123. Jerusalen aldeko Jafa deritzan Siriako kai
ondo aitatura allegatuta. Aran SIgn 39. Ordean hori liteke errefera aldekoeri beren indarraren khentzea. Zby
RIEV 1908, 86. Oñati aldeko baserrietan. Ag G 18. Sodoma aldeko bost erri aundi. ArgiDL 30. Korta-aldeko
zingiran jarri. Altuna 80. Atari-aldeko eskepean. Kk Ab II 11. Irun aldeko Beobi edo Pausun. Alzola Atalak 56.
Benitok Logroño aldeko bere errixka arloteak zituan gogoan. NEtx LBB 48.
"Zaldi hori ez da ona, ez-eta onaren aldekoa, ce cheval n'est pas bon, ni même approchant du bon" Dv.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
961