A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
dok ik eure maltzurkerijak alde batera itzi barik. Otx 38. Onengatik, uskurtzen bategaz mintzatzean, berortan
suspertutako illeta-oikunik eziñ iñolaz alde batera utzi gentzake. JMB ELG 87. Berebiziko zigarrada ematen
zidan gramatika alde batera uzten nualako. JAIraz Bizia 7. Otoitza, berez, eskari da, ta ez alde batera uztekoa.
Or QA 130. Amorio garbi, zabal hori alde batera utzi duela. Mde Pr 176. Engrazi alde batera utziko dukala
agintzen badidak. Etxde JJ 115. Bere etsaiak iltzeko asmoari alde batera utzi zion. Ib. 212. Kendu alde batera
beluritasun ta maskal antzak. Erkiag Arran 35. Alde batera itxi dagigun / betiko alperkeria. BEnb NereA 53.
Zure maitasuna alde batera itzirik. Gand Elorri 179. Estuasunak alde batera bota ditzakezu, beraz. NEtx LBB
82. Erabagi eban bildur eta llotsa guztiak alde batera lagatzia. Etxba Ibilt 476. Zinetan mintza nadin,
txantxetakoak alde batera utzirik. MEIG VII 47.
v. tbn. CatLlo 75. Xe 347. JanEd I 111. Balad 230. EusJok 40. Alz Ram 32. Kk Ab II 7. Tx B II 175. Ir YKBiz
224. Zait Sof 87. Lek SClar 116. Arti Tobera 285. Izeta DirG 38. Vill Jaink 16. Berron Kijote 134.
(Dejar) aparte, solo. Gizon bakotxa alde batera itxi ezkero, gizartea zer da? Eguzk GizAuz 179.
b) De una vez, en una entrega. Paga ditzala [...] borzetan eun eta berrogei eta amalau erreal alde batera, eta
berrogei eta amar ezkutu, amarna errealekorik, eta geiago sei ezkutu moneda beretik (Leiza, 1626). ASJU 1978-
79, 237. Beste batean, garia garbitu, ta Nagusiari berea alde batera Santuak eman zion. Cb Eg III 337. Baña
banaan aitatuta agertuko da obeto esan dedana aldebatera edo jeneralean. Mg CC 162. Axe zan aldabatera
kezkarik astunenak kentzea! Ag Kr 184. Iainkoazko egi bat buruan iraultzea ta aren inguruan ondorioka
iardutea baiñon errexago esan diteke alde batera. Or QA 130.
(G, AN ap. A; alda b. V ap. A). A la vez, al mismo tiempo. "A un mismo tiempo" A. Aldabatera aurkietan
da Zeruban, ta Mundu guztian diran ostia konsagrau bakotxian. CrIc 136. Sazerdoteak alde batera ematen
baditu, ostiatxoak eraatxirik daudelako, igaro biak beldur gabe. Mg CC 229. Maisu Juan; esaidazu zer gura
dozun; zeuk, emaztiak eta neuk bakarrik apaldutia, edo etxeko guztiok aldabatera. Mg PAb 111. Berbeeta
desbardiñetako jentei predikau, ta alde batera aituten emoten eutseen. JJMg BasEsc 38. Azkenik gois baten
aldabatera ezkondu ta prementau ziran. Ib. 262. Eskintzen deutsagula geure bijotza, baita bere aldebatera
Maijatzeko ill guztiko lan onak. Ur MarIl 119. Berez izan zedilla alde batera Aitan Jaungoikoaren eta ama
Birjiñaren semia. Ur BulaAl 4 (BulaG 505 batean). Alda edo era batera yuango da [iretargiya] nigaz
Elantxobera ta zugaz Motrikura. A BGuzur 155. An, aldabatera guztijak, erakusmeneko diadarrak egitten asi
ziran. Otx 24. Arrañak, ostera, arenbeste ogi mamin ur azalian ikustian, aldabatera guztijak ondotik urten. Ib.
137.
c) Completamente. "Haraneder dit alde batera ematea, faire un don absolu" Dv. Presuna flakoa [...] nekhez
alde batera libratzen da munduko gauzen amudiotik. Ch I 6, 1 (SP, Mst osoki). Zeren bere bihotzetik khendu
baitute aldebaterat lurreko gauzen amudioa. Ib. 11, 2. Gibela zintzake alde batera komunione saindutik. Ch III
6, 4. Zure buruari alde baterat ukho egiten ezpadiozu. "Totaliter". Ib. 32, 1. Bihotza Jainkoari alde baterat
ematekotzat. Lg II 138. Ez bagare hartaz yabetzen, nausitu bezala zaizkigun erromarrak beretuko gaituzte alde
baterat. Ib. 207. Zeruko grazija ugariak jatsirik bere arimara [...] alde batera urratu zituban Agustiñek mundu
ta aragijaren katee guztijak. JJMg BasEsc 166. Etsi dezagun alde batera / mundu ontako gustuaz. Canc. pop. in
SMitx Aranz 126.
d) Definitivamente. Alde baterat libratuko zuen baino lehen, gaztigaraziren zuela debekatzekotzat gehiago
predikatzetik. Lg II 271.
e) (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 230 y 307. Por un lado; en cierto modo. "Naixao
neuke, alde batera, eurixa eingo baleu" Elexp Berg. "Alde batera penia galanta, baiña bestera familixiandako
deskantsua" Ib. "[Elur au ona da] alde batera (V-gip)" Gte Erd 230. "Alde batera ori ez dago gaizki egina (Vgip,
AN-gip)" Ib. 307. "Alde batera obe bat ere etorriko ez balitz! (V-gip, G-azp-goi, AN-gip)" Ib. 307. AxN
explica aldez 'en parte' (56, 455, &c.) por aldebatera. Alde batera pentsatu eta / ori da arritzekua. Arrantz
156. Nik erregalo bialtzen dizkat / amabi bertso berriyak, / alde batera ezta gezurrik, / dian guztiyak egiyak.
(Interpr?). Xe 192. Ogei ta bat bertsotan / ni errematera, / etzeguen premirik / alde batera, / jenero abetatik /
badabill aukera. AzpPr 114. Ez eztutu, ene gixon, atonduko gara zelan-alan, Jaungoikua lagun. Alde batera,
jazo yakun ori ondo irabazita euki dogula esan leike. Kk Ab I 66. Alde batera aundi samarra iduritzen zait berri
au, baño bestera ez dezaket nolanai gezurtzat iduki. Or SCruz 130. Alde batera kantak jartzia / ezta ederki egiña,
/ Jesus bezela pazienziaz / konpleto egon bagiña. Tx B I 37. Jendia pranko bazegon parrez / arri begira jarriya, /
alde batera desgraziya zan, / bestera parragarriya. Ib. 251. Gau eta egun antzika dago / gure Kantabri ederra, /
alde batera naiago nuke / ezpaniz emengotarra. Tx B II 53. Ala aurkittu zan, alde batera ill guran ez beitzeko
bere pauso lotsagarrixa; eta bestera bizi-nai, Zaldunagan mendakatze gogorra aldutzeko. Etxba Ibilt 454. Alde
batera ain itxusi da / nik gauza au aitatzia, / baño, Manuel, ez al da aski / orruntza begiratzia? Lizaso in Uzt
Noiz 102. Aizu, Xalbador, eizian dezu / zuk zere eginkizuna, / ta alde batera aitortzen dizut / mesede egiten
dezuna; / Baña bestera egiten dezu / oso pikardi lizuna. Agirre in Xa EzinB 125.
f) (G-azp, AN-gip-larr-5vill, B, S; Foix ap. Lh). Ref.: Lh; Asp ANaf; Gte Erd 78. A destajo. "Lan baten
aldebatiala hartzia (S; Foix), prendre un travail à la tâche" Lh. "A destajo. Mendi-lana alde batera egin dugu"
Asp ANaf. "Alde batera artu dute (B), alde batera eman diote (AN-gip-5vill, B), basoa botatzeko alde batera
artu dute (G-azp) [...] piñua botatzeko alde batera artu dute (AN-gip-5vill), alde batera lanean ari dira (AN-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
958