A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
152. "Ni Jainko banintza, mundu au dagoan baiño zuzenago tajutu izango nuke" [...]. Biraoa alde bat utzirik,
minberatasun ori Ebanjeliotik eldu zaigu. Vill Jaink 178. Ez genuen behinere lortu, bada, irakaskuntzan euskara
sartzea [...]. Utz dezadan alde bat kristau dotrina, hau azkenean bedere euskaraz ematen baitzitzaien
euskaldunei. MEIG VI 54.
(Con utzi no explícito). Irri-solasa, alde bat, ba-du mamia ateraldi onek. Vill Jaink 50.
b) (AN-5vill, B, BN-baig; Dv, H). Ref.: A; Gte Erd 58. Definitivamente, totalmente. "Alde bat etxetik athera da,
il est sorti définitivement de la maison" Dv. "Alde bat sehi sartzea, entrer définitivement en service" H. "Alde bat
jin da (BN-baig), ha venido para siempre" A. "Ameriketatik [...] alde bat etorri da (AN-5vill, B)" Gte Erd 58.
Yakin dezazunzat zenbat zintezken dohakabe, [Jesus] hura aldebat galtzen bazindu. Mih 124. Eta ordutik hura
alde bat urrundu zen hetarik. Gy 20. Haren lurretatik urrun aldebat zediñ hastan. Ib. 67. Udazkenean etxeetarat
biltzen dituzte [urdeak]. Zortzi egunez libro utzi ondoan, barnean alde bat ezartzen dituzte. Dv Lab 285. Beraz
urthe guziez berritzen dugun lana, alde bat khentzen dugu drainatzeaz, eta lur galtzerik ez da. Ib. 112. Goseteak
ereman du harat lehenbizian jendea eta gero oharturik lurra aberatsa dela, anhitzak han gelditu dira alde bat.
Prop 1882, 252. Ez da nihor, alde bat eta bethikotz, zorionari uko egin nahi dionik. Lap 42 (V 23).
c) Por un lado, por una parte. Eta orí litzáte aisa ta proxal [...]: aldebát, zerén baitire inspiratuak Espiritu
Sanduagánik, berze alde, zerén [...] aiságo baitire errepasátzeko. LE Ong 85r.
d) (BN-arb, S; Darric ap. DRA, Dv, H, Foix ap. Lh; alte R). Ref.: A; Lh; Gte Erd 78. "Bere lan guziak alde bat
ematen ditu, il donne tous ses travaux à l'entreprise" Dv. "Lan bat alderat, aldebat hartzea, prendre un travail à
forfait" H. "Alte bat hartu (R), alde bat hartu (Sc), a destajo" A. "Aldebat hartzia (S; Foix), prendre une
entreprise" Lh. "Lanean alde bat haritzea (Darric)" DRA. "Alde bat [...] hartu dute (BN-arb)" Gte Erd 78.
Xaz, eltu zren irabaztra alte bat, ogeita zapira erial peon bakotxaren. Mdg 138.
- ALDE BAT BESTE. "Ezpataz [...] alde bat bertze [...] iragaitea" H. v. ALDEAN BESTE.
- ALDE BATEAN UTZI. Dejar de lado, abandonar. v. ejs. de alde bat utzi, alde batera utzi s.v. ALDE BAT,
ALDE BATERA. Jainkoarren eskatzen dizut, egun auetan beintzat, utzi ditzatzutela alde batean, batark eta
besteorrek, utzi politikazko purtzilkeria oriek. A Ardi 110.
- ALDE BATEKO ALDERA. Para siempre. Graziote, oi Graziote, / Bardozko andre serora, / Errotu zarela
diote / Alde bateko aldera. 'De façon définitive'. Monho 36.
- ALDE BATERA, ALDE BATERAT, ALDE BATETARA. Tr. La forma casi gral. es alde batera. Hay alde
batetara en Axular, y alde baterat en Chourio, Larreguy, Hiribarren y Zubiri.
a) (Con utzi, kendu, etc.). (Dejar) aparte. Zeren utzirik alde batetara zure merezimendu handiak [...],
naturalezak berak ere anhitz donu, dohain eta abantail suertez [...] konplitu baitzaitu. Ax 9 (V 4). Ori alde
batera kendu ezkero, ia Europan nun diran gu baño gitxiago jakintza-zaletasunian. Kk Ab II 106. Utzi zagun
orain alde batera dirua, ta ikusi zagun egoki dan ala ez artzia. ABar Goi 32. Baña arazo au alde batera itxirik
goazen geure sallera. Eguzk GizAuz 179. Gizon gitxi batzuen gogo-jolas eta txakur-amesak alde batera itxi
ezkero, gizartekeria oraintsuko asmakizuna dala esan dogu. Ib. 16. Baño oriek guztiak alde batera utzita,
ikaragarria izan zan Milfordetik aterata itsas zabalean arrapatu zituan ekaitz gogorra. Anab Poli 60.
Ameriketako berriak --Sonata de Estío alde batera utzirik-- Tirano Banderas-en eman zizkigun. MIH 362. v. tbn.
Zuzaeta 136 (alde batera itxi).
(Con utzi o similar no explícito). Aparte de. "Alde batera bizixa, ostian dana galdu eben, aparte la vida, lo
perdieron todo" Etxba Eib.
(Con utzi, largatu, kendu, bota, etc.). (Dejar) de lado, abandonar. "Alde batera utzia balitz bezala (He),
comme s'il était définitivement abandonné" Dv. Ikhasten baduzu behiñ gizonen aldebaterat uzten. Ch I 21, 2.
Lurreko aberats andi nai guziak alde batera utzi, ta gure Españako Korte txit andiko Patroi San Isidro atxurlari
pobretxo bat egin du. Cb Eg III 346. Justiziako lege guziak / Utzirik alde batera. Bast 33. Bañ [sic] utzi bulla /
alde batera. GavS 10. Samsonen emaztearen ahaidek uste izan zuten senharrak utzi zuela alde baterat. Lg I 227.
Ta alde-batera utzi beharko zituala munduko gauza guziak. Ub 84. Andi-usaiak alde batera largarik. VMg V.
Beste onenbeste jaso eliteke oraziño santua alde batera largetan daben arimeagaz? Añ LoraS 103. Eta alde
batera utzirik anziñako denborak, begiratzen badiezu alderagokoai. AA I 289. Alde batera iste arren luurreko
arduraak. JJMg BasEsc 277. Kendu aldebatera / biotz-gorrotoak; / gogotik maite izan / lagun ta auzoak. Zav
Fab RIEV 1909, 38. Baña oien ots-iskanbillak alde batera utzita, Jesusi asi zitzaion galdeak egiten. Lard 452.
Berriketak alde batera utzi ta asi gaitian. Sor AuOst 97. Itxi alde batera maketo danari. AB AmaE 331.
Sinismenak alde batera bota daiguzan: danok gara euskaldunak. Ag AL 28. Bereala itxirik alde batera erabillen
atrakalada. Itz Azald 175.
(s. XX). Juana Mari, jaurtizuz alde batera orrek buruera ta biotziltasunok, ta egon zaitte bilddur baga. Echta
Jos 77. Euskal gizasemeak, bazkari on baten aurrean, errez laga oi ditu alde batera naigabe ta zeregin guztiak.
Ag G 347. Koplak alde batera utzi ta esan ezazu: ostu al dezu oillorik? Urruz Zer 61. Alde batera itxirik zeuen /
Arazo edo egiñen. Enb 193. Janaria alde batera utzi ezkeroz, gorputzeko indarrak gutxitzen dira. ArgiDL 42.
Eta umiak, jokoak alde batera itxitta adi-adi geratzen yakezan. Altuna 43. To, utzirik alde baterat gogoko
hitstura tzar horiek, edan dezagun bihotzaren bozkariotzeko. Zub 51. Zarrak sendatzea zallagoa da. Bañan
gauza oriek alde batera utzirik, nun dira jaun andreak ta etxeko nagusia? Lab EEguna 76. Noiz arte iraungo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
957