A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
berriz ere. Salav 99. Eta gero ni ganaduen moldatzeko ta lanak egitera etorri nintzen bostak aldean, bazkalduta.
Mattin 48. Hemen mila zortzirehun eta laurogei aldean franko gauza aldatzen dira. MEIG IV 67.
v. tbn. Arrantz 104. Noe 117. Txill Let 42. Ugalde Iltz 23.
e) "(A) vista de esto, au ikusita [...], onen aurrean, aldean" Lar y Añ.
- ALDEAN ALDE. "Aldean alde (Sal, Sc) [...], de parte a parte" A. v. ALDEREN ALDE. Ontziak lerro-lerro
/ ba datoz urgora, arraunlari / dira beso zoliak / eta, aldean alde, / itxasaldea aparrez diraki. "Las mares
espumosas por do hienden". Gazt MusIx 99.
- ALDEAN ALDEAN. Al lado, muy cerca. Trast, trast, trast emen: plaust, plaust / plaust bestean. / Sua
aldean aldean. Zav Fab RIEV 1909, 31.
- ALDEAN BESTE (BN-arb; aldean bertze L-ain, BN-lab). Ref.: A; Gte Erd 289. De parte a parte; de un
extremo a otro. v. ALDEREN BESTE, ALDEREN ALDE, ALDEZ ALDE. Izanen da ezpata bat bezala
pasatuko diena krudelki aldian bertze zure biotza (Luzaide, 1869). ETZ 277. Bi Ameriken arteko lur-muga hura
hautsi eta handik aldean bertze urari bide egin, untziak xuxen-xuxen han gaindi ibiltzeko. HU Zez 45. Eskualdun
buru gogor batzuetan sar-arazteko itze bat, oraikotik aldean bertze. Ib. 173. Chinako bazterraren aldean-bertze,
harat-hunataren egiteko behar zituen laguntzak. HU Aurp 96. Baratu nahiz urdea, (muthilak), hesi bat
aldeanbertze jauzten zuelarik, esku muthurra athera zuen dohakabeak. EskLAlm 1904, 12. Bizkarra eta
sahetsak azal lodi batek gordetzen daizko, balak ere aldeanbertze zila ez dezakena. JE Bur 13. Aldeanbertze
baderamagu bigarren aldikotz hiria. JE Ber 24. Bideak [...] ordokiaren erditsutarik aldeanbertze geramatza
gure beribilekin. Ib. 10. Eta zuhauri ere ezpata batek aldeanbertze zilatuko dautzu bihotza. Leon Lc 2, 35 (Ol,
Or MB 93 alderen alde, Ker alderik alde, IBk aldez alde; Oteiza batetik bestera). Ibili dabilena alderik alde
dabil, aldean beste dabil. Zait Plat 41.
- ALDEAN BESTE ALDERA. Del revés. "Aldean bestaldera [jertsea jantzi] (G-goi)" Gte Erd 11.
- ALDEARI. (Precedido de sust.). Hacia, al llegar. Bortü goran elhürra hurtü bezain sarri, aphirila altiari,
gerla hasi zen. ArmUs 1896, 101. Ariak, Maiatza alteari "deuri, deuri" erraten dau nausiari (R). A EY III 114.
- ALDE HARTU. Participar. v. ALDE EDUKI. Gorputz bat baten zatiyak legez alde arturik beste enparauak
egiten dituezan egite on guztietan. Itz Azald 44. Osturiko gauzetan alde artuten dabeenak. Ib. 106.
(Con ablativo). Jesukristok, burua legez, zuzenduten dituz eta emoten deutse bizitzea zati guztiai, eta guk,
zatiyak legez, oben egiten dogu eta alde artuten dogu Kristoren bizitzatik. Itz Azald 44.
- ALDE-HARTZE. Participación. --Zer esan gura dau emen Alkartasunaren izenak? --Batuerea, aldeartzea
edo eskubidea eukitea Kristoren fededunen artian dagozan arimako ondasunetan. Itz Azald 43.
- ALDE-AZPI. v. aldazpi.
- ALDE-BARNE. Parte interior. Eta laur aberek bazien seia hegal: eta üngürian eta aldebarnian betherik
ziren begiz. Ip Apoc 4, 8 (Lç barnean, Dv barneko aldean).
- ALDE BAT (Hb ap. Lh, H). a) (Con utzi). (Dejar) de lado, (abandonar) a un lado. "Aldebat utzirik gaztekeriak,
ayant laissé de côté, abandonné résolument les folies de jeunesse" H. "Alde bat (Hb), tout à fait" Lh. v. ALDE
BATERA. Betiko beren egiteko andi zori oneko hau alde bat utzirik. Mb IArg I 93. Proberbio ta laño guziak
alde bat utzi ta agerian esanen dizuet nere Aitak nai duena. Ib. 332. Utzi zuen alde-bat eren Jainko egiazkoa. Ub
14. Alde bat utzi bear dira lurreko arazo eta kezkak [Meza denboran]. AA I 496. Jesu-Kristo ta haren ebanjelioa
alde bat uzten nituelarik. Dh 116. Oroipena gaur zuri / gure Donostiya, / utzirikan alde bat / naigabe guztiya.
Echag 51. Utzirika alde bat / gaur dezun erria, / billatu bear dezu / beste bat berria. It Fab 230. Lurreko
andiuste, arrotasun eta zorakeria guztiak berpertatik alde bat utzirik. Jauregui 239. Munduko gauza guziak /
Aldebat ditut utziak. Gy 26. Iñazio estakuru bilha zabilan Loiola aldebat uzteko. Laph 24. Alaxen ere aren
esanak / oso utzirik alde bat. Bil 106. Bire okerrak utzi alde bat / eta segi zuzenian. Xe 323. Gaitz-bideai alde
bat utziaz. Moc Damu 35.
(s. XX). Nola ezbaitei ñonere entzuten ele bat ezik nik erraiten dabeidanak, eztokei [uskara] ikas ñolako
gisan; kalaz, enfadatruk, eitzi digu alte bat. Mdg 121s. Goizeko zuketa hura alde bat utzi zuen Anttonek. A Ardi
68. Lotsa alde bat utzi-ta Arimateako Jose joan zaio Pillatoseri Jesusen gorputza eskatzera. Inza Azalp 71.
Mundu ontako gusto guziak / zeuzkan alde bat utzita. Tx B I 42. Bainan egia erran behar da oroz gainetik,
lausenguak alde bat utzirik. Zub 94. Zeruko gauzak alde bat utzi ta lurrekoan ondotik badioa. Ir YKBiz 132n.
Erraztasuna utzita aldebat, / Goiari gauzkion adi. SMitx Aranz 85. Aitaren etsaigoa alde bat utzirik, oles egiten
asi zitzaidan. Or Aitork 137. Artzai bakarra alde bat utziz, / bakoitza bere aldera. Basarri 1. Eta poesiak eztu
bein ere alde bat utzi jainkozko elementu ori. Vill Jaink 132. Aldebat uzten ezpaduzu Peluseko tilistaren ardura.
Ibiñ Virgil 74. Karraxu denak alde bat utzi / ta pentsamendu ilunak. Mattin 64. Hameka urte aldean utzi nituen
alde bat eskolako alkiak. Xa Odol 27. Nik esanari erantzun dio Altube jaunak, Axulartarrak eta Aita Villasante,
oso oker ez banago, zeharo alde bat utzirik. MIH 207.
(Con utzi no explícito). Alde bat, bada, jan-edan makurrak, aragiaren zikinkeri loitsuak. Mb IArg I 60.
Aurrak dira ta atso buru txarrezkoak ametsen bidez gauzak egiten dituztenak. Alde bat, bada, ametsak. Mb IArg
II 331.
(Dejar) aparte. Horra bat, mendiz haraindiko, Bidasoz bertze aldeko eskualde guzietako eskuara dena bat,
Xuberotarren hitz zonbait alde bat utzirik. Zub 104. Ori alde bat utzirik, beste au eratxiki nai nizuke. Zait Plat
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
956