A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(No precedido de gen.). "Affixus lateri, bethi sahetsean, aldean, aldaketan" Urt I 403. "Asno de muchos,
lobos le comen, askorena da astoa, aldean bear du otsoa" Lar. Erran ziezón aldean zaión Kapitainari Paulek.
Lç Act 22, 25. Lagunik baneu aldean. Lazarraga 1196v. Maira datorrenean, barriz, / baba zigorrez saldea; /
zazpi librako tremes andia / faisaetzat aldean. Ib. 1196r. Halaber ni izanen nauk / hurbillena aldean. EZ Eliç
253. Ene adiskideak eta hurkoak ene kontra iaiki dira, eta aldean ditudanek berdin ez naute konsolatzen. Harb
328. Non nabilla ezdakusat / Ezpazaitut aldean. Arg DevB 139. Zer derraket ordu hartan, / Nor fabore aldean?
Ib. 211. Utziko duzue astoa aldian. Mong 590. Portalepean omen zeagok / aurtxoa narru gorrian, / dama eder
dadukala / aldean bere adian. GavonC (1705) Egan 1956 (5-6), 27. Zeren Jesus, zure kapitaiña hor baituzu
aldean, zeruko armada handi batekiñ. He Gudu 101. Ezagutu zuen urbil zuela eta agitz aldean bere eriotza. Mb
IArg I 203. Aldean zuen Santo Kristoagana jiratu. Mb IArg II 291. Gloriotsua an jarri eban / Aita bereak
aldean. Añ EL 1 224. Langille moldakabeak eta erakuslea aldean bear duenak. AA II 76. Urrutian eta aldean
bizi diranak. Ib. 16. Laster lepotik khendurik aldean zuen utzi. Gy 164. Aldean bazitzaion lagunik erortzen. Hb
Esk 35. Bertzalde gauza ageriez mintzo da; ez nonbait urrun, baina aldean gerthatuez. Hb Egia 6. Turkoak
aldean zeukaten txaluparen zoko batean ezkutatu zan. Bv AsL 183. Bada urruti dagoela zuek uste dezuten erioa,
txit aldean da. Arr May 101. Aurthikitzen zakon, burutik behera, larru phusken hezatzeko aldean zakon untzia.
Elsb Fram 114. Eliza bat han berean / Egin izan zen hortako, / Arroztegi bat aldean / Arrotz beilariendako. Zby
RIEV 1908, 419. Gaizki bizi denak ez dezake alabainan aldean ikus, ez jasan, ongi eta zuzenki bizi dena. HU Zez
99.
(s. XX). Zazpi aingeru aldean ditu (V-ger). Balad 168. Atso zar, sudur-konkor ta begi-gorritsu bat aldean
belaunikatzera etorri zitzaion. Lh Itzald II 101. Haurrak oro aldean eman zitzaizkon. Barb Sup 163. Gure
dantza-korda errabiatua aldean iragaitearekin, xakurra sainga eta sainga emaiten da. Barb Leg 137. Hanhemenka,
laborari-etxe bakar batzu, baratze on batzuekin aldean. JE Ber 74. Oien kontuak jakiten ditut / aldian
bizi naiz eta. Tx B I 219. Aurki, aldean, oilloa. Ldi UO 16. Baserritarrak pillan ikusten ziran tokietan, makillak,
akuluak, kapusaiak, zamarrak, aizkorak, atxurrak-eta aldean egongo ziran. Anab Don 33. Aldean gera, noski,
ixillik egon, ordea. Zait Sof 44. Ez da mendirik, / ez da zuhainik aldean. Or Poem 513. Ama aldean, ogi lerro
batzuetan jarria. Zerb Azk 25. Mendian sartu zan ta an aldean arbolpeko toki egokia billatuta, antxen etzan.
Anab Poli 105. Bi etxe handi aldean, bakarrik, bertze etxetarik urrun. JEtchep 46. Menditik ardi esnearekin
zatorrela, esne ontzia aldean pausaturik jarrita zagoela ikusi nuen. Xa Odol 33. Lanerako tokia / aldian izaki.
Uzt Sas 220.
v. tbn. Bordel 78. Elzb Po 195. Ag G 180. Etcham 213. Arti Ipuin 81. Basarri 12. Mattin 104.
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar). Eriden zezaten asto-umea estekaturik, bortha
aldean kanpotik bi bideren artean. "Auprès la porte". Lç Mc 11, 4. Ezen zibitate aldean zen Iesus kruzifikatu zen
lekhua. "Près de la cité". Lç Io 19, 20 (LE errirá urbil, Dv, IBk, IBe hiritik hurbil, Ol iri ondoxean, Leon hiritik
han berean, Ker uri-ondoan). Alegere dago itsas aldean / uda ta negu beti naranjea. Lazarraga (B) 1180vb.
Glanan aldean den arroka handia. INav 39. Lenbiziko ametsa bezain amets eroa izandu da S. Franzisko
Xabierren aldar aldean azkenik nik izandua. Mb IArg II 332. Bai biña eta iruna [iturri] atari aldean dituztenak
ere. Izt C 104. Bordale-aldean hiri bat bada Liburna deitzen dena. Dv Lab 243. Ezpeldoi aldian dün hilik; abil,
eraikan bizirik. ChantP 214. Jaun harek bazituen oihan aldean etxetiar batzu. HU Zez 71. Oruezearreta Bermeoaldean
dagon auzotegi batek dau izena. A in Azc PB 98. Odei-aldean erroiak kras-kras, zugaztietako adarrik
gorengoetan miruak kantari. Ag AL 105.
(s. XX). Nola erreka aldean baitzegon, errekara abiatu zen. Goñi 44. Illunduta gero gure etxe aldian
arrapatuko banu. Urruz Zer136. Etxe polit bat egingo dizugu ementxe, sarobe-aldean. Mok 10. Seaska-aldean
ama gaxoak / otoi zegian, negarrez. Ldi BB 22. Araziel, Korella-aldean. JMB ELG 97. Yesusen gorputza egon
zan tokian eseriak zeuden, bata buru aldean ta bestea oin aldean. Ir YKBiz 521. Yesus, bideaz nekaturik putzu
aldean eseri zan. Ib. 67. Ibai-aldean geienak loger, / goxagirotu eziña. EA OlBe 52. Or... Tolosa aldian izan
naiz uztarri batzuekin. Apaol 87. Or Bermeo-aldean agiri da aize gogor samarra itxas-ganean. Echta Jos 251.
Tala-aldean ebiltzan kaio zuri-arreak. Erkiag Arran 193. Bakharrik gelditu zan Blas ibai aldean. Osk Kurl 152.
Eguzkia Kurtzeberri-aldean etzatera dijoa. Vill in Gand Elorri 17. Argi batzuk urteten omen zuten Jaunmendi
aldean. And AUzta 56. Oituratuta bagagoz be emen muga-aldean bizi gareanok. Alzola Atalak 55. Labe aldean,
alako lekutxo bat itxiko zuan, ardi pare bat gordetzeko. NEtx LBB 99. Anaiak bezala / gira Arbonarekin, /
Senpere aldean / oihan haundi hoiekin. Mattin 46. Etxe aldean utzi esne piska bat jeizten zaiotenak, eta besteak
mendira botatzen omen dituzte. Uzt Sas 348. Salamanca aldean Tejares. Lasa Poem 115. Zimenduak gehienbat
behe-aldean egon ohi dira eta ez teilatu aldean. MEIG IV 75.
(Precedido de ablativo). Arku bat egongo da / sorotik aldean, / poliki ipiniya / San Martin bidean. Echag
86. Santua zeguan orduan Grequioko erritik aldian. Bv AsL 181.
(Irónicamente, con signo de admiración). Lejos. Ogei edo berrogei legua bakarrik ba genduzke tartean,
pozik etorriko nintzake berrorengana, sakristau bederik izateko. Baño aldean dago berori! Or SCruz 76. --Ire
antzik ba du arrebatxok? galdegin zion Mireik. --Nererik? esan zuen saskigilleak. Aldean zegon! Ua zuria dun,
eta ni, ikus, ulitxa baño beltzagoa. Or Mi 19.
b) (V, G, AN, B, BN; Lar, Añ, Izt 27r, Dv, H; altian S, R). Ref.: A (alde, alte); A Apend; Etxabu Ond 118;
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
953