A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Alde --dio-- lizunkeri, debruen kiratsa! / Emen etziten denak beza loa lasa. Or Eus 60. Alde nigandik, gaizkiegille
oiek. Ir YKBiz 140. Erantzun zioten: Alde ortik! Ol Gen 19, 9 (Ker alde ortik; Dv habil). Alde! lurralde
ontatik utikan! usu! Zait Sof 112. Alde arin eskuok, neskatx orrengandik! Ib.130. Gaiztozuloko Sorgin, gaitz
danen sort-oge, / legortearen ama, Dama ondatzalle: / zure jaurgoa jun da. Guregandik alde. SMitx Aranz 34.
Alde! Anka emendik! Kanpora esan dut! Lab SuEm 184. Zuek kamiñu erditik / bazterrera alde! Azpillaga in Uzt
Noiz 31.
- ALDEAGO. Más cerca. Ekarri det nere etxera on ustean aldeago zalako. Ill Testim 27. Beruta-aldego,
gurdi-bidea / utzi Buztinen kontura. Or Eus 329. Alperrik jaio zaizkik / baratzan loreak, / Mariantzat bazeudek /
aldego t'obeak. E. Mujika EEs 1923, 223.
- ALDE-AGUR. Saludo de despedida. Bere lagunei alde-agurra egiten, bere aberri Euzkadi onetara
etorralako bere karreria amaituta. Kk Ab I 107.
- ALDEAK ALDE. Salvadas las diferencias. Ta Unamunok Loiolakoagatik ziñona geuk itandu Unamuno
beragatik, aldeak alde: ez al da euskal gogakuna beragan gallurtzen? SMitx Unam 49. Diogun ere orduantxe
errotu zela egundaino ezagutu dugun erlijiokera (dogma, morala, elizkizunak eta arauak) elizgizonetako zati
handi batek herriarekin zituen harremanak, aldeak alde, zirela bide. In MEIG VI 32.
- ALDE-ALDE (G, AN-larr-ulz). Ref.: A; A EY III 260; Asp Gehi. a) Más o menos, aproximadamente. "Alde
alde bota (G), calcular" A. "Alde alde dabil (AN-ulz), muy cerca le anda" A EY III 260. "Poco más o menos,
aproximadamente. Esazu alde-alde zer balio duen soiñeko horrek" Asp Gehi. Dantzari amorratuak arratseko
ordu biak arte egongo ziran alde-alde. Anab Poli 82. Berrogei t'amarren bat urte izango zituan gure zaldunak
alde-alde. Berron Kijote 31. Bateri kendu zion Don Kijotek adar iar bat lantzatarako alde-alde serbi zezaiokena.
"Que casi le podía servir de lanza". Ib. 98. Eta, alde-alde, bi ordurako denbora-pasa alaigarria galduko zuala.
Ib. 108. Bada, guztiarekin ere, orduko erregela zorrotz bat ia oraintsu arte bizirik iraun duena euskalki
guztietan alde-alde. MEIG VII 180.
b) (Precedido de gen.). Al lado de, muy cerca de. Ni, bizkortxo, elizbarrutik elizatarira joanez, beren aldealde
belauniko jarri nintzan. A Ardi 49.
c) (AN-larr). "Bastante. Alde-alde yan degu" Asp Leiz. "Bastante. Alde-alde lan egin dugu gaur" Asp Gehi.
- ALDE-ALDEAN (Lar, Añ A, Dv, H). a) Casi; aproximadamente. "Casi casi" Lar y Añ. "Obra de, cerca de,
poco más o menos, alde aldean, gitxi gorabera" Lar. Orduan alde-aldean aitu zan mundua, bada Noe eta
bere etxekoak ez beste guziak ito ziran. AA I 560. Onelako gizon mukerraren emazteak alde-aldean sinits dezake
gaztañ-ondoren batekin ezkondu zala. Ib. 589. Diakono edo ebanjelistaren malla Sakramentua dala alde-aldean
fedeko gauza da. Ib. 551. Gizon jakintsu geienak, edo alde aldean guziak erakusten diguenez. AA II 51. Zergatik
inposible da alde aldian, gauza bat ongi egitia lenago askotan egin gabe. Echve Dev 204. Suge lotariak alde
aldian sentitzen ez dan moduan oska egiten du. Ib. 401. Ta ikusiko dezu zeñ gutxi, ta alde aldean ezer ez dan guk
egiten deguna. Echve Imit 50. Gal-eper samalda izugarriak [...] or-emen zebiltzan, buruetan alde-aldean ukitzen
zietela. Lard 88. Nere orazioak txit laburrak dira, alde-aldean bortxaz bezela egiñak. Arr May 122. Ontan bat
datoz geienak edo alde-aldean guziak. Zait Plat 11. Hor [Arestiren poeman] dago alde-aldean Arantzazuko
batua osorik, puntu eta komatxo, baita Arantzazuz gerozkoa ere, aditz eta guzti. MEIG VII 168.
b) (Izt 24r, Hb ap. Lh, Dv, H). Muy cerca, justo al lado. Gure alde-aldean Thibeteko misione dohakabea
suntsitua izan da. Prop 1889, 45. Jenebieba eman zen belhauniko gorphutzaren alde-aldean. Jnn SBi 74. San
Antoniok Jesus Jauna bera zuen han bere alde-aldean. Ib. 124. Hirur xoko maite ibaiaren alde-aldean. Zerb Azk
48.
(No precedido de gen.). Ihurtzuria alde-aldean erori litzaiokena bezein laztua. Jnn SBi 91. Maria alde
aldean ikusten du. Goñi 33. Alde aldean jartzen zaio bethiko arrotza. Barb Sup 24.
- ALDE-ALDE BATERA. De golpe. Baketu zan bere arimia; sendatu bere itxaropena; gozotasunez bete bere
bijotza; baita bere alde alde batera osatu zan, biurtu lengo indarrak, ta geratu zan ezer igaro ez baleu legez. Ur
MarIl 18. Alde alde batera iminiko deustaz begijen aurrian neure esker txarra, nire erantzuera dongia. Ib. 37.
Ziarduala bein baten eiz edo kazan Senario deritxon mendijan, alde alde batera asi ziran trumonadaak,
oñaztuak ta euri zaparrada andi bat. Ib. 42. Ikasiko dituzu alde alde batera eta nekatu bagarik munduko
jakiturija mueta guztijak. Ib. 61.
- ALDE-ALDEKO. a) Aproximado. Aljer-eraño, 1350 kilometro egaz. Erriz-erri, ni joan nintzan bezela,
1850 kilometro. Alde-aldeko neurriak dira oriek. Anab Aprika 100.
b) De la medida justa. "Oñetakoak ez ditut ez txikiegi ez aundiegi, alde aldekoak (AN-gip)" Gte Erd 231.
- ALDE-ALDERA. a) (Ir, llegar, etc.) muy cerca, justo al lado. Alegia nonbaiteko arrotz bat izanki, joan
zitzaion ohoinari alde-aldera. Jnn SBi 60. Soldadu giristino bat ethorri zitzaion alde-aldera. Ib. 145. Laztuak eta
harrituak, emakumeak eta haurrak heldu baizaizkit alde-aldera. Prop 1892, 113.
b) Aproximadamente. Biar bezala guztiak zuzen / ezin nitzake kontatu, / baño kasuak alde-aldeâ / nai nituke
apuntatu. Tx B I 83. Eskribituz adierazten niola, erabat elkar artuta gerra egin genezan. Au esaten nion alde
aldera. Or SCruz 98. Laugarrenean dute lêngo koska bera: / kolpe bat edo beste txikiak atera. / Urrengoetan ere
ala alde-aldera. Ib. 150. Bart-arratseko ordu-erditxo bat dibujatuko diat, eta artara alde-aldera antz-emango
diok aurrak nolakoak ditudan. Ldi IL 15. Alde aldera lana berdinduz / okerka goien barrenik. "Equilibran el
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
951