A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
"La corriente que se forma hacia la isla". Or Eus 393. Lohi hautarik nago zeru-alde beha. Iratz 162. Izarrak
mendi alde dagotzi bildurik. Ib. 39. Uhainetan lerratuz Musko alde joaki. Ib. 117. Zerbait gaizki egin izan banu
bezala, ihes egin nuen mendi alde. Xa Odol 37. Aintzin alde joan / sineste fermuan / saria badaukala Jaunak
zeruan. Ib. 169. Harkaitz latz batzuen artetik Nafar-alde pasatzen ziren asko jende. Lf in Casve SGrazi 15.
(Precedido de gen.). (Algunos ejs. podrían interpretarse como 'a favor de'). Ez naiteke munduaren alde itzul
nere bathaioko hitzak eta obligazioneak hautsi gabe. Dh 116. Pisuban jarririk alde batetik Andre Joxeparen
urtiak eta itxusitasuna, ta bestetik ogei milla duruak txanponetan, balantza diruben alde jeisten da. Sor Gabon
55. Ama erruki orren begi gozoak gure alde itzuliazitzeko. Inza Azalp 157. Othoitzean har diten, lokhartzeko
orde, / Etsaiak ez ditzan bil hobenaren alde. Ox 77. Aithortzeko dugu, bizkitartean, azpitik ezagun dituzten
gapirio ozkatuek durduza bat emaiten daukutela, hiriaren alde. JE Ber 78. Sort-Herriari hartuko diot bere
bazterren lillura / Eta bihotzez, bazterrez bazter, auhenen alde banoa. Iratz 72.
(Precedido de sust. con suf. -ko). Eta bere yustak oro egiñ ondoan, / Etxeko alde Yanot kontentik zen eman.
Gy 233.
(Precedido de part.). Nere bihotzak ereman alde naiz orai arte ibili. Iratz 71.
6. (G-bet, AN-gip). Ref.: A; Eusk 1962, 56; Gte Erd 156. Cerca, al lado. "Cerca [...]. Alde dago, está cerca" A.
"Goizueta Leizatik alde dago (AN-gip)" Gte Erd 156. Cf. ALDEAGO, ALDEEN. Orra, atsekabea
poztasunetik zeñen alde dagon. Aistiyan, Ramuntxoren etorrerarekin, etxe au zorionez bete da [...]. Ta orain...
Alz Ram 93. Poztasun ori ain urruti da... ta ain alde samintasuna! Ib. 52. Nik edadia aitortuko det / bautismuan
dan bezela / [...] / irurogei ta beatzi urte / alde xamar gabiltzala. Tx B II 36. Lenengo bueltan lau txalupa oiek /
alde ziraden alkarren. Ib. 81. Andik eroso zegon eskola / ta lanerako tokia, / ori etxetik alde daukanak / ez du
alderdi txikia. Uzt Sas 120.
(Tras tema nominal nudo). Axeriak ziren xoilki / Etxe alde egotu prudenki. Gy 123. Ethorri ziren yendetan
axeria ezta ikhusten, / Baiña buru-kolpe batez etxe-alde da gelditzen. "Le renard se dispense et se tient clos et
coi". Ib. 75. Erregeren ingurutan, / Gorthe distiantetan, / Grinan da gizona. / Ez hola Eskalduna, / Herri alde
dagona: / Bethi da lorian, / Bizi arraizian. Hb Esk 20. Mendi alderat hainitz ozarrago dire; / Dixiduz baliatzen
direnak badire. // Kosta alde direnak, bizitzen bertzela, / Segitzen dutelarik legen erregela. Ib. 228.
(Precedido de gen.). Asiyeran jendia / zezenaren alde, / azkenian etziran / arrimatu-zale. Xe 203.
(Ref. al tiempo). Besuak agiriyan, / kolkuan petxera; / amarrak alde arte / ez datoz etxera. Tx B II 108.
Lauterdik alde, zazpi segari / bil dira Errekaldera. Or Eus 297. Goizeko ordubata alde arte, gorriak pasa ta
pasa aritu ziran. Salav 57.
7. alte. En comparación. Izeia da andiago; baia dago txiki, lerren alte. Mdg 130.
8. Con respecto a, sobre. --Zer diraustazu Masima, gure autuen alde? --Andoni, albista onik ez: senarraren
baimena egon da, baña Eladik eztau nai ezkondu oraiñdiño. Echta Jos 218.
Para con. Beitturik eben gela otza eta estua, oia lastamarrara bakua, ormak amaraunez beteta eta
emakumia bada-ez-badakua, errukittu zan senar zoruan alde. Etxba Ibilt 466.
9. A cargo de. "Nire álde dago (V-ger-ple), lo tengo yo guardado. Sin ese acento [...] significa 'está a mi favor'"
A EY III 296 (v. tbn. A Apend s.v. alde).
10. (Acompañado de ablativo). Lejos de, fuera de. Senargaiarengandik alde beren buruan ikusita. Or Mi 63.
Maiz, orde, etxetik alde / dut oroimen aula. "Me huye de casa la flaca memoria". Or BM 96. Yerusalendik alde
iltzea igarleri ez dagokio-ta. Ol Lc 13, 33 (Dv kanpo, Ker, IBk, IBe kanpora). Etxeko sutondotik alde ibilliondo.
Ldi UO 56. Eta gaur be etxetik alde ixan nayakon bitartetxu baten erakusmeneko gaiztakerija egin daust
niri onek. Otx 142. Lurralde ontatik alde. Zait Sof 22. Irain gorriz urrezko gurditik erabat erauzi ta alde iraulita.
Ib. 24. Garai artako goganbear bereizietatik alde ageri da auzi au. Zait Plat 152. Zer zorapidez onela / dagoz
zentzuak egitik alde. Gazt MusIx 105. Mundutik alde biziko naiz. Ib. 68.
11. (Precedido de sust. vbal.). Para. Bat ez beste guztiak alkarraitzeko bide bat ein eban, beste orren lepotik
barre eite alde. SM Zirik 33. Noizik peñian txikito batzuek geiago edaten zituan [Joxek], balientetze alde. Ib.
132.
Irakurtze-alde ari zeran orrek, ziñik gabe-ere sinistu zenezake liburu au [...] libururik ederrena [...] izatea nai
nukela. "Desocupado lector". Berron Kijote 17 (cf. infra ALDERA (h)).
12. En vez de. Ortakoz, aipa-bearra dizut / azi ninduten sukalde: / [...] / Nere lênengo euskal-eskola, / nere
sortetxeko alde (orde, ordez). "En vez del hogar que me vio nacer". Or Eus 191s.
13. Excepto. Beraz, ura nola il zanik gizaseme batek ere ezin lezake esan, gure Teseu alde. Zait Sof 152.
III (Interj.). (V, G). Ref.: A; A Morf 730; EI 346; Elexp Berg; Gte Erd 303. "Alde ortik!, ¡fuera de ahí!" Zam
Man 4. "Alde hemendik (V-gip, G-azp)" Gte Erd 303. Cf. alde egin. Alde bada, kristinaubak, okasinoetati. fB
Ic II 281. Esanaz arrabioz: alde nire etxetik. AB AmaE 389. Ta alan bere itxi-gura ez padeutsee bakian, itxi
guztijari, alde euretatik, ta bakarrik egiñ daijeela biarra. JJMg BasEsc 117. Bide onari segi, / txarretikan alde.
JanEd I 120. (Denak bultzatuaz eta danen erditik) Alde! Bire! bire! (Joaten da kanpora). Alz STFer 131. Bada
orduan alde, alde, nai dekan lekura. Ag G 275. Etzaitut ikusi nai! Alde emendik! Alz Txib 104. Alde emetik,
zeugaz eztogu jokatu nai-ta! Altuna 99. Alde, alde nire ondotik ointxe berton. Otx 27. Alde emetik, arin. Ib. 64.
Segari bikaiñentsuna atera ziteken, lanari sendo yarrai balitzaio, baño pestaburukoan, alde igitaia! Or Mi 112.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
950