A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(Precedido de sust. vbal.). "Ni egite alde no (AN-gip)" Gte Erd 10.
"(V, BN), conforme. Ene alde, conforme conmigo" A. "Alte (R), althe (Sc), conforme" Ib. Eta hemendik
goiti gauzak beti gogo-alde [= 'según sus deseos'] konprenitu orde, har-aitzu diren bezala. Ezkilek eta
kontseilariek ez dautzute sekulan erranen ez Balentin, ez Mutxurdin, baina tilintin! Lf Murtuts 36.
"Batek zerbeit on duen edo ez adiarazteko erraten oi da: ez dakigu alde duen edo" FIr 158.
2. (Precedido de bere, neure, etc.). Por su (mi, etc.) parte. v. ALDETIK (b). Eta laur animalék zutén
batbederak zeinek bere alde seira hegal. "Chacun à part soi". Lç Apoc 4, 8.
Por su (mi, etc.) lado. "Bizitzea ni nere alde, hi heure alde, hura bere alde etc., [...] vivre, moi à part moi, sur
moi, séparément, à mon compte" H. "Bere alte (R), solo, aislado" A. "Bere alde (L, BN, S), à part soi" Lh.
Hun duzu bat bederak bere orhitxapena egin dezan bere alde, bere beithan. AR (ap. H). Artzai ta beste milla /
zeñek bere alde. Echag 87. Harentzat [sabelarentzat] bethi lanean / Haritzeaz, azkenean / Aseak menbroak, egiñ
zuten xede, / Elkhar aditurik, deusik hari gabe / Nor bere alde bizitzeko / Ale aithorenseme, lazo. Gy 193. Hala
non, deus egiñ gabe, / Goan baitziren zoiñ bere alde. Ib. 304. Zirenean zoin bere alde hola aphur bat ibilli, /
Elkhar gana gerthuz zuten bidea hek itzuli. Ib. 183. Bizi da, bere alde, Serresko etxean. Hb Esk 103. Erretorak
zenbeit hitz onez eskerrak emanik herriari, joan dire zoin bere alde, bakotxak bere eginbidea beterik. HU Zez
129. Itzuli gira etxerat, zoin gure alde. HU Aurp 186. Damurik dabiltza bakotxa bere alde. Elgarretarat bil
balite eta elkar adituz berma [...]. JE Bur 210. Elizari, behar bezala, bere alde bermatzeko eskua uzten zakonaz
geroztik. Ib. 46. Joan ziren berehala, erkatz-gider batzuen gainean, zoin bere alde. "Chacun de son côté". Barb
Leg 134. Bakotxa zuen alde lanerat goizean, / ez uka zoaztela pena bihotzean. Xa Odol 149.
"Bere alde utzirik horiek guziak, laissant toutes ces choses à part, de côté (AR)" H. Inguruko arrotzak bere
alde utziz. Hb Esk 24. Bizkitartean luzerat unhatu zituen khorodunak, eta utzi zuten [Konfuzius] bere alde. Hb
Egia 67.
Aparte, como excepción. Bada erregela horiek haiñ daduzkat jeneralak, non ez baitzaie eman behar
exzepzionerik, edo bere alde uzteko lekhurik behiñere. He Phil 208s (SP 207 ezpaitut hartarik deus ere
lekhatzen). [Lurrean izan diren gizon handienak] ez dute egin yainkozko lanik. Utzi behar da beraz Yesus bere
alde; orok nausi dute. Hb Egia 86.
3. (G-azp, AN-ulz; Dv, H). Ref.: A Apend; Gte Erd 244. A cambio de, en pago de. "Bere hartzekoaren alde ou
aldera izan ditu ehun libera, il a eu cent francs à compte de sa créance" Dv. "Cambio. Idi-parean alde eman dio
zaldi bat (AN-ulz)" A Apend. "Idi baten alde zaldia eman du (G-azp)" Gte Erd 244. v. HUTSAREN ALDE.
Egin bitza bere gauzak Jangoikoaren izenean ta bere zorren alde. Mb IArg I 154. Nekezko nere lanen alde
arkitzen nazala ni nere Aitaren glorian [...]; ta bere nekeen alde izanen du niri darraikidanak ere dagokan izen
ta honra guzia. Ib. 154. Eskerrak ematera etorriak [...] egin dizkigun ondasun andien alde. Ib. 391. Itxeko
zorrak atera, itxearen alde tributu-zensoak ezarri. Ib. 373. Ta bere otoitz on humillen alde utzi zion Espiritu
Santuak bein eman zion indarza. Ib. 374. Baldin saltze onen alde eman nai baiziozkeen [...] ogei ta amar diru
zillarrezko. Ub 85. Gertatzen diran nekeak eskeñi giozkatzu Jaunari zure bekatuen zorren alde. AA I 584.
Sufritu bear ditugu penitenziazko espirituarekin: au da gure pekatuai zor zaien penaren alde. Gco I 450. Ta
urteroko irabaziak oso-osorik emango dizkitzut, orain aurreratuko didazunaren alde. ABar Goi 36.
(Precedido de sust. vbal.). Erleak emate-alde txerria merkeago saltzen da (B). A EY I 432. Ez egun bateko
galtzea ez, baita lau egunekoa ere egingo nuke auxe ikuste-alde. "A trueco de verle". Berron Kijote 142.
(Precedido de part.). "Mandatu egin alde sagarra eman didate (AN-5vill)" Gte Erd 10.
4. (Precedido de numeral). En dos (tres, etc.) direcciones, a dos (tres, etc.) lados. Retira bedera alde. 'Ils se
retirent chacun de son côté'. Xarlem 678. Ilea sagerdeka bi alde yautsia, / Dirtiratzen duela mazelan behera. Hb
Esk 181s. Nola duzke zuhaitzak zazpi adar eder / Begitan ditezkenak andanekin ager. / Hala da Eskal herri zazpi
alde yartzen. Ib. 74. Emazte batekin egon behar zuten gizonek: etzitezken bi alde yar ere, adulterioaz kanpo. Hb
Egia 81. Luther, Melanchton, Oecolampade eta Zuingle bildu ziren Marpatey deithu hiri baterat, elkar aitzeko
xedez. Bainan hain gauza bereziak atzeman zituzten Testamentean, non lau alde yarri baitziren! Ib. 119. Yesusen
arabera, etxe bi alde direnak erortzen dire (Mc 3, 25). "Omnis domus divisa contra se non stabit". Ib. 110 (Dv
etxe bat bere kontra bi aldetara badago). Oihanera heldu direlarik, badoazi biak bi alde. "Ils y prirent deux
directions différentes". Barb Leg 129.
5. (Tras tema nominal nudo). Hacia. "Noter la différence de sens entre etxe-alde, 'vers la maison' y etxearen
alde, 'en faveur de la maison'" Lf Gram 383. v. ALDERA (b). Etxe alde laster emaiten da abian. Gy 51.
Hedatzen kosta alde, Laphurdi aldetik. Hb Esk 43. Ezker-eskuin dabilka bere gorphutz lerdena, behin aitzin alde
ditu buru eta bulharrak khurrean, gero yartzen da sahetsaren gainean. Hb Egia 151. Kanpo alde, Txomin, kanpo
alde? Zab Gabon 26. Gauza bat doanean / gure gogo alde, / Makhurrik hartan baden / ez zazula galde. Zby
RIEV 1908, 774. Eguzki alde badu [Villeneuvettek], bere oihalen urrun heltzeko, Cette deritzan portua. JE Bur
198. Ibaia badoa naro itsas-alde. JE Ber 9. Hegatz-alde, beraz, teilatuko gapirioak bazter-harresietako gainhegietan
pausatuak. Ib. 21. Karrikatik athera orduko eguerdi-alde, bidea zabaltzen zaiku. Ib. 53. Emeki hartzen
daukutelarik otoek ipar-alde. Ib. 76. Eskuin-alde, gurekin ipartzen da, luzatuz, haran zabalsko bat. Ib. 95. Draga
draga bazoazin beraz etxe-alde. "Et [ils] reprirent d'un bon pas le chemin de la maison". Barb Leg 147. Ezkeralde
Orexa, / eskui, Altzo-muño. "A mi izquierda". Ldi BB 54. Ugarte alde dagon izpurak / kenduko dio indarra.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
949