A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(s. XX). --Zenbat aldetara da [doloria]? --Bi aldetara, jaune. --Zeiñ dire? --Kontrizioa eta atrizioa. CatUlz 40.
Haurrek buruzagitzat balituzkete, orduan, haurren gora-beherak beren haurrekin etxean ikasiak lituzketen gizon
eta emazte batzu. Ala buruz, ala bihotzez, irabazirik baizik ez bailukete gaixoek, bana bertze, alde hortarik. JE
Bur 56s. Bi aldetara zirikatzen digu etsaiak: aurrena eragiñez eta gero nasiz. Inza Azalp 149. Beste gertaera bat
ere badegu, bakoitzak bere aldera kontatzen duna. Or SCruz 102. Batzuk, ordean, alde batera, / bestek bestera
kontatu. "Pero unos lo cuentan de una manera, y otros de otra". Or Eus 302. Baña lau ebangelari oiek ez
dizkigute beti berdin kontatzen Yesusen esan-egiñak; batzutan bai lauak berdin, beste batzutan berriz batek alde
batera, besteak bestera. Ir YKBiz XI. Latiñezko Vulgatak beste alde ontara dakazki itz oiek. Ib. 236n. Edozein
aldetara erantzun dezan Yesusek, arrapatzen dugu. Ib. 391. Bere buruari esaten zion mundu ontan amaika
aldetara lo egin leikela: amaka bat naikoa. JAIraz Bizia 82. Mehatxatu nauzue, berriz edekitzen badut ahoa,
aldez edo moldez isilduko nauzuela. Eztit niri ez aldeak ez moldeak axolarik. Arti Tobera 283. Bakarrik
nintzanean, alde guzietarat entseatzen nintzan: bat batean egiten, zuzen edo makur; bai eta, denbora hartuz,
hobexago batzuen moldatzen ere. Xa Odol 41. Nolanahi ere, euskaraz ikasteko gogoa indartu egin behar
genduke eskribauengan, eta gogo horri lagundu alde guztietatik. MIH 150. Gertakari berbera bi aldetara
entzuten baldin badugu. MEIG I 130.
9. "Cercanía, aldea, alboa" Lar. "Proximidad", "vecindad, inmediación" Lar y Añ. Apenas hay ejs. en que no
aparezca con suf. locales de decl. en sing. (v. infra ALDEAN, ALDERA, ALDETIK, etc.). Laster asko
ezagutu ta kendu ziran aren bide eta alde galgarritik (cf. aren aldetik). Mb IArg I 372.
(Ref. al tiempo). "Amaikak alde ortan abiatu zan (G-azp)" Gte Erd 10. Amarrak alde ortarako Mauleren
ataurreko Sorhuetara eldu zan. Etxde JJ 121. Aurtengo Dagonillaren egun bat zan, ni Sondikara eldu
nintzanean. Amarrak aldea. Sorarrain Lili 11. Aintzintiko egunaren goiza zan, goiz berandua. Eguerdi aldea zala
esatezkero, zuzenago ausaz. Erkiag Arran 23. Eguardi-aldea zan. Anab Poli 52. Gaubean amarrak alde ortan
iritxi giñan. Salav 90. San Juan alde orretan berriz / emen da ardi-moztia. Uzt Sas 64.
10. Sexo (cada uno de los sexos). Bakhoitzak bisitatüren dütü bere aldekuak; erran nahi baita, gizonek
gizonak eta emaztek emaztiak. Mercy 42. Bi khantari, bi eri bisitazale bata gizon bestia emazte, bakhoitza bere
aldekuen. Ib. 36.
11. (V, G, AN-gip). Ref.: A; Etxba Eib; JMB At; Elexp Berg; Gte Erd 10, 78, 140 y 280. Diferencia.
"Diferencia, ventaja" A. "Anai batetik bestera dagon aldia, esan be ezindakua" Etxba Eib. "Desequilibrio" JMB
At. "Alde ederra dago jolasian ibilli ero lanian ibilli" Elexp Berg. "Goizetik gabera añako aldia badakabe oiek
(G-azp), goizetik gaberañoko aldea (G-goi), [...] egunak eta gauak añako alde badaukabe oiek (G-azp)" Gte Erd
140.
Tr. Al Norte sólo se documenta en Xalbador.
Ez dira bardin nire ta zure geixoa, / Zurea da nigandik alde andikoa. AB AmaE 336. Illargiari beti / Deutsat
jaramoten, / Egunik egunera / Ze alde dakarren. Ib. 355. Dogun aldea On Luis, ain al da txikarra? Ib. 259.
Gauza zar-etik txar-era ezdago alde andirik. A Gram 56. Bai, baña onak ziran Elgoibarkoak ere, aiek obeak
idiak baño. Idietan zegoan alde guztia. Ag G 88. Onetara, sustarrik-sustar urrintxo jatzi ezkero, uste dot
andikijak eta txikikijak ezkeunkela alde andirik ixango; aren baten danok. Kk Ab I 90. Bardindu? Alderik
badago Miru-Torrena ezta beintzat. Ib. 90. Alde andia dago bixi moduetan. Enb 163. Lo datzana ta illik
dagonaren artian alde gitxi, nik uste. Otx 13. Batzubetarik bestietara eztago ezetariko alderik. Ib. 55. Ta
antxiñatasunian ezeren alderik edo obaririk emon eikijon piztirik ezeguala lurraren ganian. Ib. 120. Gure auzia
ta katalandarrena ez omen dira berdin [...]. Bi alde agertzen dira arazo oien artean. Ldi IL 57. Baltsakeri ta
gizartekeriaren artean beste alde andi bat be badago. Eguzk GizAuz 43. Erri batzuetatik beste batzuetara onetan
be alde anditxuak egon dirala. Ib. 170. Ba-dira ederretsi ditudan neskatxak. Baña eder-iritzitik, aien baitzera,
alde aundia dago. TAg Uzt 283. Alde andiagoa / are oituretan. SMitx Aranz 120. Migel, alde aundirik gabe
Beltranen tankeratsu jantzita zijoan. Etxde AlosT 77. Azkenengo ikusi zinduztanetik, egin dezun aldea! NEtx
Antz 33. Izarrak izarretik aldea du argitasunean. Or QA 200. Igarriok zer alde dagon guretzat, etxeko
oiñordekoa Pelentuako alabarekin edo Ithurribordakoarekin ezkondu. Etxde JJ 71. Eztezula asmatzen astoaren
ta zure artean ze alde dagon? EgutAr 26-7-1957 (ap. DRA). Maillako aldea dago bakar-bakarrik [animalia] aiek
eta gure artean. Vill Jaink 70. Gizasemeen artean egozan traba eta alde bardindu eziñak ikusten zituan,
etorkizunaren oztopo bakar ta sakonak lez. Erkiag BatB 87. Arentzat alde aundirik ez du / jai egunak da astiak.
Uzt Sas 130. [Sukalde] hotzetikan gurerat ba dago aldea. Xa Odol 149. Alako aldea dago azkuretik zarkurera.
Berron Kijote 137. Badirudi badagoela zenbait alde Barrokoaren lore mardul honetatik gaurko beste nonbait
aipatzen den gizarte poesiaraino. MEIG I 217. Bi genitiboen arteko beste alde batez mintzatu behar baitut.
MEIG VI 175.
v. tbn. BEnb NereA 217. Basarri 137. Zait Plat 132.
(V-arr-gip, G-azp-nav, AN-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 1 y 279. Distancia; ventaja. "Eibartik
Elgetara dan aldia beste inguru, poco más o menos, la distancia que hay de Eibar a Elgueta" Etxba Eib.
"Egundoko aldia etara jaue Rominger-ek" Elexp Berg. "Bost minutu(re)n aldea kendu dio (G-azp-nav, AN-gip)"
Gte Erd 1. "Iru segundoko aldiagaz (V-arr)" Ib. 279. Eztotzu alde askogaz irabazi [...]; aizkorakada bigaitik
izan da guztia. Ag G 106. Orretarako berdindu nai det / guk dadukadun aldia. EusJok 40. Gona mendeletik
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
946