A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
bada alan eginagaz eztatorku gatxik, ez kalterik; baña txarrera botateko ekanduba daukanak sarri eta sarri uts
egingo dau. Astar II 179. Oriek eta beste aparteko gauzak dituztela-ta, mahomatarrek alde txarrera artzen
dituzte. Anab Aprika 54.
5. (S; Dv), alte (-th- S; Gèze). Ref.: A; Lrq (althe). Partido, bando; parte (de un litigio). "Althe, parti" Gèze. "Bi
aldetara daude bi hauzoak, les deux voisins sont divisés" Dv. "Alde bat hartu (Sc), tomar un partido" A. Eta
parti zedin hiriko jendea bi aldetara, eta batak ziraden Iuduekin, eta berzeak Apostoluekin. Lç Act 14, 4 (Dv, Ol,
IBe bi aldetara, Ker alde bitara; IBk bi alderditako). Hil hanitz bi aldetarik: hamasei mila baratu dituzu
kanpuan. (1595). FLV 1993, 449. [Saguzarrak] alde egin zuen egaztien aldetik, igarotzeko lau oñekoen bando
edo aldera. VMg 49. Artzen badute eztabaidaren bat alkarren artean, gizonik elduenetako bana edo biña alde
bakotxetik ifintearekin, berealaxen daukate zuzendua okerbide guztia. Izt C 228s. Ez du behar egiaz yostetan
trufatu [baldar-aphezak]; / Nahasien aldea nihoiz besarkatu. Hb Esk 193. Tribunoak Felixi txartel batean
gaztigatu zion Juduakin gertatu zitzaion guzia, eta bialtzen ziola, alde biai aditu ondoan, zeritzana egin zezan.
Lard 525. Felixek bi aldekoai aditu zien. Ib. 525. Ala ere ez konbertitu nai [Santa Agedak] / Kinzianoren aldera.
Ud 115. Bere diputatu lagun andana batekin itzulia ikusiko ginuela oneko alderat. HU Aurp 102. Batzu frera eta
serora gaixoen alde, bertzeak kontra. Kontrako aldea da nausitu. Ib. 143. Gure aldea daukaten gizon guziak
Minjonnet zena bezen gizon zuhurrak, eztiak, onak balire, aspaldi bakea ginukela Frantzian. Ib. 179s. Bere ahal
guziez badaukate gure aldea juduen kontra. HU Zez 24. Iduri du egiazki poxolu zaiotela bertzeak erlisioneko
aldearen atxikitzen ikustea. Ib. 199. Gudako egunetan alan gertau oi da: [...]; alde batekoen algaratzarra,
bestekoen malko-iturria izaten da beti. Ag AL 165. Hereje argitsuak, bera euren alde eta irakatsi
guzurrezkoetara eroan gura ebenak. Itz Azald 52. Berrehun aldekoak bai dira [Mexikoko asaldatzaleak], aldian
aldikoak nagusi, bazter guziak aldika ebatsi dituzte. FIr 136. Jainkoaren aldea babestu nai zuten, baiña ortarako
bear etzen bidetik jo zuten. Vill Jaink 44. Auteskundeetako gertakizunak aurrera yoiazan, alde bakotxetik.
Erkiag BatB 83. [Ortografiaren] gai ontan esan bear diran guziak, esanak ditugu. Ez noa, beraz, alde bateko ta
bestekoen arrazoiak aitatzera. NEtx LBB 9. Adibideak [...] alde edo alderdi baten ume dira. Ez ditut, halaz
guztiz, talde horretakoei erasotzeko bildu. MEIG VI 172.
(Como segundo miembro de comp.). Iñori etzaio galdetzen zein politika aldekoa dan, ezta ere politika zer
dan badakian. Ldi IL 140.
"Faveur, aldea" Ht VocGr 360. "Ene aldea hartu du, il a pris mon parti" Dv. "Norbaiten aldea hartzea,
prendre le parti, la défense de quelqu'un" H. Jinkoak bere zerbitxariaren aldia hartu zizin, eta permetitu
Totilaren espata ekarten zien ofizierra Demoniuaz izan zadin poseditia. AR 423. Hitzaz gütük estunatzen,
Museñako kuntia, / Zerentako hartzen dian Gaiñetarren altia. ChantP 384.
Opción. Aukeratu oraindixe naijago dozun aldia. Edo ume lotsagaldukuak, zaartza txarra ta ari darraikon
erijotza desditxauba. Edo bendizinoezko umiak, zaartza ondrauba ta zorijoneko eriotzia. fB Ic I app. 30. Aitasemeen
arteko adiskidetasunak betiko autsiak zirala, eta bein artutako aldeari jarraitzea beste biderik etzala
beren buruak gordetzeko. Lard 198.
"Bere aldia zaintzen ona izan, interesatua izan" Elexp Berg.
6. (G-azp, AN-gip-5vill, B, BN, Sal; HeH Voc, Hb ap. Lh, H), aldea (-ia S), aldi (BN-arb, Sal, R). Ref.:
VocPir 368; A; Lrq (aldia); AtSac 51; Gte Erd 225, 257 y 293. Grupo, tropel, bandada. "Aldea, araldea" HeH
Voc. "Troupeau" VocPir 368. "Rebaño" A Apend. "Begor alde bat daille (B)" Gte Erd 225. "Gizon alde bat
bazagon bat bertzekin solasean (AN-5vill)" Ib. 293. Cf. Lar: "Trozo de gente, &c., aldia pospuesto. Lat. agmen,
multitudo, caterva". Cf. artalde, gizalde, etc. v. talde. Zenbat aldiz nahi ukhan ditut bildu hire haurrak,
oilloak bere txito aldea bere hegalén azpira bezala. Lç Lc 13, 34 (TB, Brunet umeak, Dv umealdea, Ol txitaldia,
IBe txitaldea). Ainguru alde handi bat. AR 405. Fraide alde handi bat. Ib. 429. Behin jende-alde baten
aintzindaria ethorri zitzaion. Jnn SBi 88. Hirur Fededun alde / lehengo mendetan, / Bazituen Elizak / gure
herrietan. Zby RIEV 1908, 607. Yende-alde guziak ere, ori ikusirik, Yainkoa goraipatu zuen. Ir YKBiz 366. Ikusi
dugu zer gizon aldea, zeren gatik, zenbat denboraz elizarat ezin agertuz dauden mendian. Gatxitegi Othoizlari
1957, 136. Gau batez etzirena hirian sartu Moro alde bat, Achin bere erregearekin? Ardoy SFran 198. Harat
biltzen denean gure haur aldea. Xa Odol 149. Ukanen dute merezi duten ikusliar-alde haundia. Lf in Casve
SGrazi 17.
(AN-gip-5vill, BN-arb, S; HeH Voc, H, A Apend), aldea, aldia (S; Foix ap. Lh). Ref.: Lh (aldia); Gte Erd 14,
223 y 257. (Ref. a inanimados). Montón, cantidad. "Mahats alde bat, mahats sasta bat" HeH Voc. "Quantité,
nombre" H. "Lot. Aldia bat, un lot" Lh. "Arri-alde gogorra, gran montón de piedras" A Apend. "Sos alde bat
irabazi du (BN-arb)" Gte Erd 14. "[Dirua ezarri] bi aldetan (BN-arb)" Ib. 223. "Kotxe alde ederra (AN-gip) [...],
kotxe aldea (AN-5vill)" Gte Erd 257. Untziaren zolan den hariña aldiak galaraz eztezan. AR (ap. H). Biltzen
dituzte guk ez-bezalako bihi-aldeak. Dv Lab 131. Nahi bada ere zur-alde eder bat egin, aski da arteetarik urthe
oroz khentzea gando txarreanetarik. Ib. 369. Harkitzue eskualde hunek emaiten dituen mozkinik hoberenak:
xingar azpi zonbait, gasna alde bat eta biper gorri puluxta bat. Othoizlari 1960, 291. Portuges itsas untzi alde
bat. Ardoy SFran 179. Gobernadoreari eskaintzeko sekulako present aldea. Ib. 237. Noiz da egun berean agertu
holako izar alderik zeruan? Ib. 271. Norbaitek gostuko pertsu alde bat irakurtzen badu. Xa Odol 68. Bertsu-alde
luzeak bazituen gogoz ikasteko. Lf in Casve SGrazi 9.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
944