A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
ere duzu laudorio merezi, / Zeren ez nauzun hauk entzun baño lehen berezi. EZ Man I 34. Hekin oñhazeak baño
Purgatoriokoak / Asko aldez, giristiñoa, dituk aspreagoak. Ib. 126. Amudioa da alde guzietarik begiratua,
humilla eta xuxena. SP Imit III 5, 7 (Ch gauza guzietan, Mst orotarat). Ez dagoka gorputzari, / Dugun hartaz
artharik, / Baiñan xoilki arimari, / Alde guzietarik. Arg DevB 56s. Eta ez du halakoak alde guzietarik penarik
eta dolorerik baizen. Ch I 25, 7. Ara noraño eldu zan San Agustiñ-en santutasuna, karidadearen alde bakar
onetatik. Lar SAgust 15. Eritasun nekezkotik, otz-bero gogorretik edo beste alderen batetik datozkigun naigabenz
illun-txiki-andietan egin behar duguna. Mb IArg I 170. Askozaz bere obea da Kontriziñoa Atriziñoa baño, alde
askotati. Cb CatV 80. Au da pekatua, alde guzietatik arrigarri itsusia. Cb Eg II 12.
(s. XIX). Ikusten düt alde orotarik / Egün galdürik nizala. Xarlem 582. Onelako amorea gozoagoa da; baña
bestea alde askotatik on geiago dakarrena. Mg CC 237. Eli eritxon Israelgo jueza guztiz ona zan alde askotara,
baña [...]. Mg CO 24. Alde guzietáik dá gaixto ta kalte-emálle úztea gizónak atzendurík ta atzerát bere Jangoiko
Jauna. LE Ong 19r. Beraz alde guzietatik zor nizun zuri liburu onen eskintza. VMg VII. Orra [...] zenbat
aldetara dan Jaungoikoa gure Aita. Gco I 408. Zer gauza egokiagorik eta probetxuagorik n(ere) k(ristaua), alde
guzietara, Aita gurea [...] esatea baño? Gco II 411. [Infernuko etsai batzuek] ekiten dioe bere denboran erren
egin duan alde artatik. AA III 573. Denborari, lekuari eta alde guziai begiratu ezkero. Ib. 557. Bethi zer edo zer
eskas da osoki eta alde guztietarat dohatsu izateko. Dh 177. Asko aldez merezi dugun gauza bat. Ib. 68. Begiratu
daijogun bada, neure entzula onak, miin gaistuari aldia onetati. fB Ic II 206. Begiraturik beste alde batetik
gauza oni. JJMg BasEsc 184. Zegaitik fedia alde guztijetatik da ziur edo ziertuba. Astar II 14. Ez dauka fedeak, /
ez, kristau nereak, / ez dauka beldurrik / iñongo aldetik. It Fab 201. Andia izateaz landara, gai eta alde
guztietara da txit egokia, zuzena eta ondo egiña. Izt C 453. Emaztiari ez naigaberik alde onetatik emotia gaitik.
Ur MarIl 108. Berrogeita emezortzi urte zeuzkan, eta alde onetarik ere ez [zan] pisu andi biak jasotzeko
egokiena. Lard 147. Alde orotarik eta bere egin-ahal guziaz zu damuztatu zaituen jendeaz. Dv LEd 93. Orañ
alde guzietatik desanparatua arkitzen naiz. Arr GB 19. Alde guzietara gure Aita-lenaren bizitza da miragarria.
Bv AsL 219. Pobrezaren alde ona miraturik erakusten. Ib. 191.
(s. XX). Beste alde batetik dator nire samiña. Ag Kr 159. Gauza guziak itz batekin sortu-azi zittuan egin
zittun bezin egokiak, ederrak eta ainbeste aldetakoak batean. Inza Azalp 36. Gezurrakin gauz oiek esatea bi
aldetara da pekatu: gezurra esan dalako ta Jaungoikoaren izena aotan artzen dalako. ArgiDL 26. Alde-ona
billau gauzetan. Laux BBa 8. Okerrago da ixilpea. Alde ortatik eskarriz asko, beraz. Ldi IL 114. Alde orretatik
ardura barik egon. Otx 76. Lantegitik urteiten diran gauzetan Marxek alde bat baño ez eban ikusi: langillearen
lana. Eguzk GizAuz 60. Zorioneko ago beaz alde guztietatik? NEtx Antz 20. Orrek beste alde bat ba zuan:
Andoniri esango ote zion ala ixillduko ote zan. JAIraz Bizia 105. Zatoz. Neretzat len bañan gutxigo ez zera.
Beste alde batera berriz, biren ordez iru izatea ez da kaltegarri. Ib. 61. Intxaurrari bi aldetatik begiratu
gentzaioke: igali edo fruta-zuaitza dan aldetik eta zur-arbola edo baso-zuaitza dan aldetik. Munita 50. Alde
horretatik behintzat, ez zuen beldur izaterik. Mde HaurB 76. Latinak ba din alde on bat: Isabelak higuin din. Ib.
30. Gauza bizkorra da orimena, nere Iainko, izugarria, sakona ta aleun aldetarakoa. "Infinita multiplicitas". Or
Aitork 265. Amorru ematen zidan guziz ere ene asmoaren alde batek: bere arrontasuna. Txill Let 57.
[Orhoimenak] alde pozgarria bakharrik erakusten digu. Osk Kurl 81. Eztabaidetan bi alde on zituen Sokratek.
Zait Plat 90. Halere Platon hurbiltzen zaiku alde batetarik. Aitor du gizona herbail eta ahul dela. Lf ib. XX.
Gogamena, buru-muiñez baliatzen den ezkero, alde ortatik beintzat, Jakintzaren zabalgunean edo barrutian
sartzen da. Vill Jaink 68. Ez al dozu munduan iñor? Orren umezurtza al zara alde guztietatik? Erkiag BatB 200.
Alde batean pena, plazerra bestean, / zer uzten nuen ta zer hartzen orroitzean. Xa Odol 229. Askaturik
erabiltzeak bi alde gaizto agerian ditu. MIH 104. Ez dut uste alde horretatik behintzat inolako eztabaidarik
izango denik. MEIG IV 52.
4. (G-azp, AN-gip-5vill, B, BN-arb, S ap. Gte Erd; SP, Izt 6v, Darric ap. DRA, A). Sentido. "Hitz hura bi
aldetara aditzen da, ce mot s'entend en deux façons" SP A. "Beste eun aldetara erakutsi beutsan ere Jesusek"
Izt 6v. "Bertze aldera aitu dut (L, Darric)" DRA. "Hori [...] bi aldetatik artu leike (G-azp), ori bi aldetara hartu
leike (G-azp), [...] bi aldetara entenditu liteke (AN-gip), bi aldetara konprenitzen al da (AN-vill)" Gte Erd 272.
"Oi bi aldetara mintzo da (B, BN-arb, S), [...] bi aldetarik erraten dugu (S)" Ib. 272. Cf. infra BI
ALDETARAKO. Baina Skripturák Elizaren izen haur bi aldetara hartzen du. Lç ABC I 3v. Koko itza alde
askotara artzen da euskeraz. "Significa". Mok 14n. Bitara artu diteke "representar" ori: iduritara ekartzea, eta
iduririk gabe oroimenean gertaraztea. Ez dago dudarik bigarren alde ontara artzen dula [Teresak] geienetan. Or
QA 160.
(Dv, H). "Gaixtorat, gaixtoko alderat hartzea" Dv. "Gaixtoko aldea hartzen du hitz guzietan" Ib. Etzitiala
othoi ofensa, eztezazula othoi, alde gaitzera har, eneganik, eta ene lumaganik ezpalin baduzu errezebitzen
balakurik edo lausenkurik. Tt Onsa 14. Ene konseillia alde onera har ezazu. Tt Arima 115. Gure lagunaren
maitez, eta peretxü handi baten harentako ükheitiaz; haren egite ororen alde honiala hartziaz. Bp I 104. Alde
gaiztora besteren gauzak ez botatzea. Mb IArg II 380. --Zer egin biar dogu [...] lagunaren gauza deungaren bat
jakin dogunian? --Edolabere alde onera bota bere egi-modu edo intenzinoia. CrIc 92. Lagun urkoaren faltak
agertzea, gauz onak-ere alde gaiztora botatzea edo gutxitzea. AA III 604. Zeure berba ta egite guztiak beti alde
txarrera ta gatxera inok juzgetia. fB Ic II 225. Egin bere biar da alegina, ikusten dan guzia alde onera ezarteko,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
943