A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aldazale. Partidario de cambiar. Izaten dira [txindurrien artean], aldizka, buruz-buruko iritziak ere: talde
bat aldazale, geldizale bestea. Ldi Y 1933, 86.
aldazka. v. aldaxka.
aldazpi (Lar, H), alde azpi (H). "Revés, la parte opuesta, erabesa, aldazpia" Lar. "Reverso", "respaldo del
papel o escrito" Ib. "Envers" H. "Alde azpia, l'envers" Ib. s.v. azpia.
- ALDAZPIZ. "(Al) revés, [...] aldazpiz" Lar.
aldazpika. "(Hb), sens dessus-dessous" Lh.
aldazpitu. 1. "Respaldar, notar, escribir a la vuelta" Lar. 2. "(Hb), retourner" Lh.
aldazpizka. "(Al) revés, [...] aldazpizka" Lar.
aldaztsu. v. 1 aldatsu.
alde (gral. (no R); Lcc, SP, Lar, Añ, Izt 87v, Gèze, H), aldea (-ia V-gip), alda (Lar), alte (R; -th- S; Dv (S), H).
Ref.: Bon-Ond 153; A (alde, alte); Lrq; Iz ArOñ, R 392; Etxba Eib (alde, aldia); Elexp Berg; Gte Erd 197 y 225.
Tr. En la mayoría de los autores suletinos (ya desde Belapeyre) alternan las formas alde y althe. En textos
roncaleses sólo hay alte. Con -a orgánica se encuentra (siempre usado como sust., y alternando con alde) en fray
Bartolomé, San Martin (Zirik 123) y Akesolo; cf. los testimonios suletinos de aldia citados por Lhande y
Larrasquet, con los significados de "grupo" y "montón". Hay además un ej. de aalde, no demasiado seguro, en
SermAN (2r). En DFrec hay 2343 ejs. de alde.
I (Sust.). 1. Lado; costado. "En una y otra parte, alde batean da bestean" Lcc. "Côté, part" SP. "Itsasoaz bertze
aldera, de l'autre côté de la mer" Ib. "Lado", "flanco" Lar. "(Parte) posterior, atzeko aldea" Ib. "Vuelta, la parte
opuesta, beste aldea" Ib. "Aquende, alde onetan" Ib. "Parte, lado" Lar y Añ. "(De) parte a parte, [...] alde batetik
bestera" Añ. "Respaldo de banco, silla, [...] osteko aldea" Ib. "Côté" Gèze, H y Lrq. "Alde bat hartu (Sc), [...]
coger un lado de camino" A. "Álte batarik béstiara, de un lado al otro" Iz R 392. "Aldia bata zurixa; bestia
baltza" Etxba Eib. "Mugaz alde onetatik (G-azp), [...] mugaz arateko aldean (B), mugaz unateko aldean (B),
[...] muga(re)n arateko aldea (AN-5vill)" Gte Erd 225.
Tr. De uso general (véanse además ejs. de la onomástica medieval en Arzam 96s).
Etsai gaitza akusatzen ezkerreko aldetik, / Bekhatuiak eskuinetik minzaturen publiki. E 55. Non kruzifika
baitzezaten hura, eta harekin berzerik biga, alde batetik eta berzetik, eta Iesus artean. Lç Io 19, 18 (He, TB, EvS,
Or, IBk, IBe alde; Ol aldamen, Ker albo; LE andik eta emendik, Dv hainditik eta hunainditik). Ezen koparen eta
plataren kanpoko aldea xahutzen duzue: baina barnetik dirade arrauberiaz eta ekzesez betheak. Lç Mt 23, 25
(He, Echn, Samper alde, Hual alte). Lurraren alde batetik berzeranoko kreatura guziak. Lç Adv ** 1r. Retulo bat
ekusi neben / kanpuaen alde bateti. Lazarraga 1159r. Euren guardatzat sei salbaje aldeetati ekartela. Ib. 1153v.
Non baitago eseririk bere aita eterno podore guztia duenaren eskuieko aldean. (Areso, c. 1591). FLV 1990, 206.
Oiñetaraiño odolstatua, alde guztietarik penaz eta dolorez inguratua. Mat 214. Begiratzen dugula alde batera
eta berzera. Ber Trat 28v. Atrabesatzen du alde batetik berzera. Ib. 11r. Ez ginezake aurki zeinbat gidari,
eramen ginzakena oihan honez alde hartarik. "Outre ces boscages". Volt 150. Hasten da hats beherapen egiten,
alde batera eta bertzera itzultzen. Ax 58 (V 38). Ifernu hartan egonen dira kondenatu guztiak alde guzietarik,
kanpotik eta barrenetik, suz inguratuak. Ib. 580s (V 373). Salba egin deutsa / azpiko aldetik (1658). ConTAV
5.1.5, 92. Semea, etzara bertze aldera itzuli behar, bihotza etzaitzu berehala erori behar. SP Imit III 32, 2.
Eskuiñeko aldean. Arg DevB 213. Zoaza aitzina, alde baterat ez bertzerat ezker ez eskuin makurtu gabe. Tt Onsa
13. Istiborreko aldean. INav 135. Idiari gibeleko aldetik sar diozozue ahalik eta barnena. Mong 590.
Kateximaren erraiteko, mithilkoak eta neskatilak berhezirik, althe bederatan izanen dira. Bp I 24. Bere aitaren
esküñeko aldian. Bp II 69.
(s. XVIII). Zaurthu gabe pikatzen baitu, eta minberatu gabe alde batetik bertzera pasatzen eta iragaiten. ES
191. Ezkerreko alderik eskumakora. Arz 26. Etsaiez alde guzietarik inguratua. Ch III 20, 3. Dagola jarririk Aita
Jaungoikoaren eskuieko aldean. El 11. Eguzkia sortzen den aldetik erakark nai deana. Lar DT CCIV. Bien artean
bezala ezarria, bi aldetarik haren higualki gudukatua da; zeren Jaiñkoak alde batetik eta haragiak bertzetik [...]
premiatzen baitute. He Gudu 77. Zer bere beithan senditzen dian, eta zuñ althetarik khanbiamentiaren aizia jiten
den. Mst III 33, 1. Biar goiseko beste alderutz itzuliko jok aisiak. Acto 332. Ezin egon da geldirik; iraulka ta
bein alde batera ta bein bestera dabill. Mb IArg I 185. [Paper] aren azpiko aldean arkitu zuen illak ziona. Ib.
225. Goia ta bea, alde bata ta bestea. Cb Eg II 93. Ematzu alde batean ura ahurrean hartu dutenak edatekotzat,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
940