A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
23n (cf. Is 11, 1: "Et egredietur virga de radice Iesse, / Et flos de radice eius ascendet").
(s. XX). Artzen ditu arkaitz-irrikitutik iru aldaska, bere burua buruntzatzen du aiekin, eta urrena nexka
mutillena. 'Tris jets'. Or Mi 72s. Ez dira azten gure lurraldeko aldaska ospetsuak eta emakumeak aur-erdimiñez
ezer ez dute ekartzen. Zait Sof 62. Arrizko aldaskak, untzorri zurrun antzo, lotu zuten [Niobe Tantalorena]. 'Un
crecimiento de las rocas a modo de tenaz hiedra'. Ib. 184. Zugatzaz etsienik ez dago; / ebakia izan arren
birloratu / eta aldaskatan bizirik gelditzen bait-da. Ol Iob 14, 7 (Dv urthume, Ker kimu). Baso-ernemiñak eta
astiro azten den oli-ondoaren aldaxkak. Ibiñ Virgil 82.
aldaska (L, BN-ciz ap. A; Izt 102r), aldazka. Rama secundaria; rama, en gral. "3.º sarmiento; [...] 5.º (Lc), el
ramo que se pone en lo alto del edificio por la fiesta de bizkar-besta; 6.º (BN-ciz), es rama secundaria sí, pero
con fruto" A. Haritz lodi eta adartsu baten azpitik iragaten zela, haren ille luziak lothu zitzaizkon haritz haren
aldaskei. Lg I 316. Mahats-ondo bat, zeinetan baitziren hiru aldaska emeki-emeki botea ematen zutenak. Dv Gen
40, 9s (Urt adar, Ur sarmentu). Ihiztariak hil duen xori batek egiten duen bezala, adarrez-adar, aldaskazaldaska,
nere burua erortzera utzi. Elzb PAd 42s. Aldazka goren-gorenean orra non den lokhartua [xoria]. Elzb
Po 181 (en el orig. Abbadie "Koplarien guduak" 243 aldaxka).
(s. XX). Oihaleria distirantek eta larrazkeneko aldaska ferdarats eta lorek, barnez ederresten duten trinket
ikusten den handienerat. Lander RIEV 1913, 555. Urtso batek mokoan aldaxka guria; / Noeri dirdiratu zitzaion
begia. Ox 19. Neskatxa gazte on guziak furian sartzen dire [agertokira], goosti aldaska bana eskuan. Barb Sup
60. Xoria aldaxka batetik bertzera bezala. Ib. 3. Lohirat zoan lili ederra / aldaxketan da gelditu. Etcham 99.
Damurik, oraino, hoinbertze aldasketarat da abartua, sasitzerainokoan, gure eskuara zaharra! JE Ber 77.
Beraz, len-bai-len, mailletatik zutitu semeok, otoi-aldaska oriek yasorik. 'Ramos de suplicantes'. Zait Sof 61.
Noek berritz usoa igorri zuen leihotik eta usoa itzuli zitzaion aldaxka pherde bat mokhoan. Zerb IxtS 14. Aski da
gorozti aldaxka bat herriz kanpotik ekartzea, bidean ur errekarik iragan gabe, eta aldaska hura heian ezartzea.
Zerb Azk 101. Martirrak eskuetan dauzkatela gehiago histuko ez diren aldaxka baliosak. Etcheb Zeruari 20 (ap.
DRA). Ari zitzaiola [Platon] hemendik hosto bat ken, handik aldaxka bat, hortik azal puxka bat, zonbait aldiz
doi-doia enborrari datxikon goroldi izpi bat. Lf in Zait Plat XV. Sahetseko aldaxkak bere gisa utzirik, trunko
horri ari beharko dugu jo eta jo. Larz Senper 80. Aldaska sendoekin zumar-garaiak besarkatzen ditutenean
[matsondoak]. Ibiñ Virgil 89. Azkurria ere emango diezu ta aldaxka xamurrak ugari. Ib. 100. Mendian bizi
arren, dut ikustekoa / gaztainaren aldaxkez jauntzirik pagoa. Xa Odol 179.
+ aldaska (V, G, Lc ap. A). "Vástago que se trasplanta" A. Batak ama xamurraren gorputzetik aldaxkak
erauziz ildoetan ezarri zituen. "Plantas tenero abscindens de corpore matrum deposuit sulcis". Ibiñ Virgil 83.
"Aldaska (BN-baig), punta de una rama" A.
Vástago. Or, ba, Aimon zure seme ta aldaska gaztena! 'Vástago'. Zait Sof 179. --Ara, ba: Lairen aldaska
zenun. --Yopu ala beraren seme yatorra? Ib. 90.
2. "Aldaska [...] (L-ain), solomillo" A.
3. Sufijo. Bi aditz-izenak, itzen alkarketa, bakanketa ta aldaskak. "Los sufijos". Or in Gazt MusIx 10.
4. Derivado. Pentsa ere daiteke [andrari] ez ote den andi-ren aldaska, *andi-ari edo horren gisako hitz
ezezagunen bat. MEIG I 245.
aldaxkaño, aldaskaño. Dim. de aldaxka. Ur benedikatua ezpel aldaskaño batekin eta hiruzpalau uataki
poxi. Belegarralde Ez! odoleraino! (1955), 18 (ap. DRA, s.v. aldaska).
aldaxkari, aldaskari (Lar). "Pimpollar, muskilladia, aldaskaria, urtemedia" Lar.
aldaxkatsu, aldaskatsu (Dv). "Qui pousse beaucoup de rejetons" Dv.
aldaxkatu, aldaskatu (B, S; Dv, H). Ref.: A (aldaskatu); Lh (aldaskatu). 1. Retoñar. "Pousser des rejetons,
drageonner, taller" Dv. "Taller, produire des rejetons" H. "Retoñar, echar retoños. Badakizu garia aldaskatzen
dela, ¿sabe V. que el trigo retoña?" A. v. 1 aldakatu. Badakizu ogia aldaskatzen dela. Lurra hobeago eta
aldaska gehiago izanen du. Dv Lab 56. Aldaskatuko zaio [ogia], lasto hazkarra ekarriko dio eta bihia ere ongi
haziko da. Ib. 56. Gerkel-elerti zelai ikusgarrietatik landara-txerto au birlandatu dizut, gure antzerki-mintegi
berrira. Erroak azi ta aldaskatu bitza gure zugatz gaztean!! Zait Sof 5.
Ramificarse, propagarse, extenderse. Hok aitatik semera, umez ume, aldaskatu ziren Lapurdiko bazter
hoberenetarat. JE Ber 33. Elektrik' orratz goritu batez du sudur-barnea toki batean edo bietan erretzen. Han
aldaskatzen den zain batetik doa gure osagarriko gora-behera guzia. Ib. 87.
2. "Aldaskatu [...] (S, Laplace), ébrancher" Lh.
aldaxkatze, aldaskatze. Acción de retoñar. Gisa hortan, landare ttipiak gerizatuko dituzte neguko
hotzetarik, eta negu ondoan amaatuko direlarik, mokhor horiek ogi ondoak beztituko dituzte, aldaxkatzea oroz
errextuz. GAlm 1937, 86 (ap. DRA).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
939