A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
(Aux. trans.). Cambiar. Aintxiñako neskatxak / goizeko amesetan / seina aldatuten dagoz / pozagaz
kantetan. Azc PB 323. Aur oiek garbitu ta aldatzekoan [erdi-etxe batean]. Or QA 45. Ez zuen gogorat eman ere
[alharguntsak] gorputzaren aldatzea eta bere gerlari arropetan joan zen zeruko zorionerat. JEtchep 59.
Vestir(se). "Habiller, altha, bezti" Gèze. Eta ebiliko dira eneki xuriz althatürik, züzendün beitira. "In albis".
Ip Apoc 3, 4 (Dv soineko xuritan). Zer gogo hunarekin eta zer antzerekin josten eta brodatzen zütian Tenploaren
eta aphezen althatzeko oihalak! Ip Hil 52. Olhako lagünek eztie sekula jakin zertako athorra hel eta althatu nin
nik gai hartan. Picochet GH 1928, 153.
altatu (-th- S ap. Lh). "Garnir, orner" Lh.
6. (V-gip, G, AN-larr; Añ). Ref.: Asp Leiz; Etxba Eib; Gte Erd 99. Plantar. "Tomatea, porrua, letxu(a)k aldatu
(G-azp-goi, AN-gip), arbola aldatu (G-azp), tomate landare aldatu (G-azp)" Gte Erd 99. v. landatu. Jesusen
Bihotzean arkitzen dira [...] gure bihotzetan aldatu bear diran birtuteen belarrak. Mb JBDev 73. Lurrean
[Jakintasunaren Arbola] au aldatu ezkero. Cb Eg III 326. Ederragoa da bada Espiritu Santuak zure animan
aldatu edo ipiñi zuan graziaren zepa edo sustraia. AA I 42. Beti landare mota bat aldatzen bada lur batean,
geroago eta txatarragoa etorriko da. "Si se planta". It Dial 48s (Ur iminten, Dv ematen, Ip ereiten). Noek aldatu
zuen / lenengo mastia, / ardoak utzi zuen / gaisoa ordia. It Fab 228. Begira zaiezute airean dabiltzan egaztiai:
oriek ereiten ez dute, aldatzen ez dute, ganbaran gordetzen ere ez dute. Arr GB 50. Bere eskuz aldatutako
landare gizen iori ark. Aran SIgn 112. Itsasuan ari dira / arbolak aldatzen; / itsuak ikusi du / itxia erretzen. Xe
126. --Ta eskerrak [...] berenjenak enitubela bi egunez lenago aldatu piperrak bezela; aldatzen baditut, galduba
naiz. --Piperrak galduko ziran? --Piper aldatubak bai; bañan nola ugari nituben, beste ainbeste baño geiago
dakat oraindik aldatzeko. Sor Bar 23s. Aldatzen duana eta landariari ur ematen diona ez dira ezer; bai ordia
azitzen dituana landariak. Bv AsL 135.
(s. XX). Bazekizkian arto-gariak biltzeko, baratz landareak aldatzeko ta sagar-udareak txertatzeko era ta
garaiak. Ag G 132. Zaintxo oiek ederki datozkio gero, muntegitik atereaz sagastian aldatu bear denean. EEs
1917, 32. Zugaitza aldatu berria danean. Ib. 32. [Arbola] zarra oraindik zutik daguala / aldatu dute bestia. Tx B
I 50. Oiek aldatu dituzten larrak / arrosa biyurtu dira. Tx B II 171. Nere Mari-Joxepak atzo egositako babak
zeuzkan lapikoan, eta aietxek baratzan aldatzen aritu naiz. Muj PAm (ed. 1948), 80 (ap. ELok 77s). Itxasoan
dabiltza / landarak aldatzen / eta mankuak dabiltz / dantzan ta jolasen. And AUzta 141.
Plantar, colocar. Silo auturik, Kutxa santarekin Tabernakuloa aldatu zuten, eta gerozko lareun urtean gitxi
gora-beera emen egon zan. Lard 118.
7. "Traducir, izkuntza bat bestera biurtu, itzuli, aldatu" Añ. Gogarte laburrak atzerengoen ganean. Illeko
egun bakoitzerako, aldatuak A. Juan Pedro Pinamontenetatik. Añ EL 1 14 (EL 2 17 euskeraratuak). Bautismua...
Konpirmazinoia... Penitenzija... geure Euskeera garbira aldatutia, ondo litzaatekian edo ez, jakitunak esango
dabee. fB Ic I X. Bai baitut halako susmo bat horrelakoak, gure hizkuntzara aldatzen direnean [...] ez direla
inoren belarrietara iristen. MIH 219. Horren aldamenean bekatu arina da, bekatua baldin bada, Mogel osabailobak
[Arruek] euskalki horretara aldatzea. MEIG IV 131. [Hitzak] alda ditzagun euskaratik erdarara. MEIG
VI 62.
Adaptar. Larrakoetxea-tar Beditak "Kornuolgo duke" deitzen du [...] "Duke of Cornwal" delakoa, ingles
izenak duen soinuaren araura gure hizkuntzara aldatuz. Mde Pr 247. Caballero, si a Francia ides, / por Gaiferos
preguntad. Onela aldatzen du Lopez Ubedak: Ángeles, si vais al mundo, / por mi Esposa preguntad. Gazt MusIx
160. Testua oraingo ortografiara aldatzeaz gainera. MIH 283.
8. Cambiar (dinero). "Dirua aldatzea" H.
9. (Uso sust.). Cambio. Egillea gaur artio bere lanean ikutuak eta aldatuak egiten ari da-ta. Vill in Gand
Elorri 18. [Matxin-salto] batek ere eztu adimen-fitsik aldaturik xumeena egiteko, aldez aurretik emana izan
zaien arloan. Vill Jaink 73.
- ALDATU ERAGIN. Hacer cambiar. v. aldarazi. Alper izan zirean ama-arrebaren alegiñak Bilborako
burubidea aldatu eragitteko. Echta Jos 235.
- ALDATUKERAN. Al cambiar. Cf. aldaera. Lumadi ori aldatukeran jarri zan [txindorra] erdi billoxik. Enb
203. Trenean arantz onantz biurguneak bide-lerroa aldatukeran, ikusgarri agiri dira arbola erreskadak. Erkiag
BatB 168.
- ALDATU-NAHI. "Désireux de changer" Dv.
- ALDATUXE. a) Cambiarse algo de ropa, arreglarse algo. --Zer ari aiz? --Ementxe puxkat aldatuxe, irira
gateko gertutzen (B). "Mudándome algún tanto". A EY II 127.
b) Cambiar, transformar un poco. "Ardo-dantza" ook 2/4 koskatu-koskatuan dira. Erriak aldatuxe edo ditu,
Azkuerenean dakuskezunez. Or Eus 161n. Etzaizkigu iritxi noski bertso guztiak eta iritxi zaizkigunok eunkien
buruan aldatuxeak izatea ba'litteke. Etxde AlosT 95n.
(Aux. intrans.). Munduaren bukaera eta azken juizioa, beste gauza askoren antzera, aldatuxe dira itxuraz
Xenpelarren alditik egungo egunera. MEIG I 193. Gaur, ordea, aldatuxea dugu giroa. MEIG II 106.
c) Traducir hasta cierto punto. Laphurdiko euskeran eginak nitun. Aldatuxe ditut baina ez osotara.
Or BM 28n.
- ALDATZEKE. a) Sin cambiar. Yaubek agindu zion guzia, Moxek ezer aldatzeke egin zun. Ol Ex 40, 16.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
936