A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
dagizuen alegiñ guztia, elduteko gloriako mendi guztiz aldatsuaren gañera. Itz Berb I 115. Erri onetako kale
bedar (estu), oker da aldaztsuetan itxas gizonen gozategi edo ardangelak non dagozan berialaxe igarri leike. Ag
Kr 8.
Difícil. Aldatsu zagu bizibidea / beazunetan neurri betea, / eta darigun izerdi-neke / gure tankeran igerri
leike. Inzag EEs 1915, 6.
2 aldatsu. Variado. Zertako ipiñi azentu geiago ta aldatsuagoak, gero irakurtekoan kendu bear badira?
"Más acentos y más variados". Or in Gazt MusIx 34.
aldatu (V, G, AN, L, B, BN; Ht VocGr, Lar, Añ, Izt 76r, VocBN, H), altatu (R; -th- Gèze, H (S)). Ref.: Bon-Ond
156; A (aldatu, alta); A Apend (alda, aldau); Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 160 y 179.
Tr. Documentado al Sur desde RS y al Norte desde Leiçarraga (v. infra (2)). En la tradición labortana y bajonavarra
es algo menos frecuente, y escaso entre los suletinos: sólo en Inchauspe y en un ej. de GH con el
significado de 'vestir(se)' en ambos (v. infra (5)). En DFrec hay 401 ejs. de aldatu, 5 de ellos septentrionales.
1. (Con aux. trans.). Cambiar, transformar, modificar. "Changer" Ht VocGr. "Mudar", "remudar" Lar y Añ.
"Changer de place, de vestiaire, de domestique, changé" VocBN. "Changer" Gèze. "Atorra aldatzea, changer de
chemise. [...] Ohiko moldeak aldatzea, changer les façons habituelles" H. "Alta (R), mudar (indet.)" A. "Alda,
[...] voz del patrón para que se cambie de aparejos o de lugar de pesca (V-m)" A Apend. "Aldau, mudando de
cala las lanchas (dítono, V-m)" Ib. "Aldátu, aldáketan, cambiar(se)" Iz ArOñ. "Erropak aldatu ta segittuan
nator" Elexp Berg. "Gerlak idazgiroa [sic] ere zearo aldatu zun (G-azp)" Gte Erd 160. "Erropak aldaketan noia
(V-arr-gip), erropak aldatzera noa (G-azp-goi, AN-gip-5vill), [...] arropa aldatu behar dut (B)" Ib. 179. v.
kanbiatu, mudatu.
Zarrari axea egiok aldatu ta daik galdu. "Mudale el aire". RS 178. Perpausaren aldatzeko ethorri da ordua /
Eta gorputzaren miñez mintzatzeko lekhua. EZ Man I 102. Othoitzak erraten diren bezala, bihiak aldatzen dire.
EZ Man II 162. Nola etxeari baitzaio / estalkia aldatzen, / hala ditutzu zuk ere / iauna, hek aldaturen. EZ Eliç
338. Baina bethiereko kargudun bat ezta egin behar, aitzitik hanbatik hanbatera aldatzen dela. Harb 439. Mairu
herriko mairu beltzak bere larru beltza, eta tigre arrak ere bere nabardurak, kolore pikardatuak, alda, utz eta
mutha ditzanean, aldatuko, utziko eta muthatukoitu presuna gaixtoak ere bere usantzako gaixtakeriak eta
bekhatuak. Ax 93 (V 63). Emozue gorputzari, / Sinpleki bere soiña: / Lekhurikan ez modari, / Aldatzeko fazoiña.
Arg DevB 51. Izenak eta berretgailluak elkharrekin juntaturik, moldatu zituzten berboak; batzuek letrak
khenduz; bertzek berretuz; bertze batzuek letrak aldatuz edo ganbiatuz eta trukatuz. ES 138. Hainitzek hartu
zuten sinheste haren predikuetan, eta aldatu zuten bere bizitzea. CatLav 415 (V 198). Jesus bada agertuzúe / ain
aldaturík itxúra, / ezi beár izanzúe / errán: Oná gizon gúra. LE Kop 168.
(s. XIX). Aldatu bizitza, garbitu anima bizitza bera artu nai duenak. Mg CC 255. Zure zorionian aldatu
zenduzan soñokuak. Mg PAb 190. Bijotza aldatuten edo konbertietan bada, konfesinua ona izango da. Mg CO
53 (cf. BIHOTZ-ALDATU). Etiope baltzak narruba edo azala zuritu ta aldatuten dabenian. Ib. 112. Zegoan an
Padarra / Ixil ta gorderik: / Txakurrak nai ez zuen / Aldatu tokirik. Mg in VMg 111. Bein emoniko sentenzia ezta
inos aldatuko. Añ EL
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 931
mende.
1 31. Sugeak aldatu gura dabenean azal zarra ta jantzi barriaz. Añ LoraS 39. Bizi modu
gaiztoa aldatzeko. Gco I 473. Aldatzen ditu bi gauza oek; bekatu eragiteko ematen du barkazioaren ustea, eta
bekatua aitortzeko lotsa. AA III 527. Baldin nere kofesioarekin batean bizitzea aldatu badut. Dh 130. Eguzkija
geratuten dau [...] ta naturaleziaren lege guztiak aldatuten ditu. fB Ic I 57. Ezerbere gitxitu, geitu eta aldatu
baga. Astar II 56. Egin deutsun gatxak ezteutsa aldatu leen eukan jenijua. Ib. 29. Olioz igortzitze onek David
bere doai guzietan aldatu zuen. Lard 163. Emazu bazka guti aldian, eta maiz; ez eman bethi jateko bera, alda
zazu. Dv Lab 259. Azpiko lurra lohitua eta behinere aldatu gabea. Ib. 213. Bereala aterarik Jose presondegitik
erregeren aginduz moztu zuten; eta aldaturik soñekoak, eraman zioten. Ur Gen 41, 14 (Dv jaunzkura aldatu, Ker
jantzia aldatu, Bibl soinekoz aldatu, BiblE arropak aldatu; Urt trensak ganbiatu). Añ ederki apaindutako gizon
hura ikusi zuenean, oso izutu, aurrera pausorik aldatu gabe geratu eta asi zitzaion deadarka amari. Arr GB
105s. Jainkoaren botherea da bakharra, berak egin kreatureri berak eman legeak alda edo ganbia detzozketena.
Zby Pel 2. Bere janzimodua aldatu ta truka zezala agindu zion. Aran SIgn 57. Aldatu al dituk maindiriak? Sor
AuOst 69. Aldaturik zaldiak bereala bertan, / Bajoiazan bidean aurrera aukeran. AB AmaE 305. Ez othe du
hemen lege berriak deusik aldatuko? Arb Igand 61. Letraduak gaur dira kantari / belarri-zur, baina itsuak; / eta
aldatuten dabe tonua, / zelan soinu egin diruak. Azc PB 361. Zamau txarri bat dago / maiaren ganean /
aldatuten eztana / loituten danean. Ib. 86s. Senar-emazteak sekulan eskuaraz, non ez duten ahoa frantsesean
hortara jarria, orduan, ez aldatzeko. HU Aurp 211.
(s. XX). Zuzenbidea aldatu, aize-oialak geittu edo gitxittu. Echta Jos 265. Biaramonean joan zirean Bilbora
etxaguna, Erromulo ta Josetxo; aldatu ebezan paperak edo ingiak Txomiñen izenera. Ib. 363. Uste dot aldatuko
(cambiar, mudar) doguzala buruan darabiltzan asmoak. Ib. 169. Irrintzinak baduela menderen mendetan iraun
duen soinu bat, nehork orai bere nahitara alda ez dezakena. JE Bur 150. Basoko lagunak [...] guraria aldatu
zioten. Ag G 250. Natanek Jaunaren izenean esan zion Dabideri "aldatu (barkatu) dizu Jaunak zure
gaiztakeria". Inza Azalp 106. Beren siñisteko egi bearrezkoenak aldatuz dabiltza beti. Ib. 95s. Bestela enuela