A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
asmetan ditu gurezko amore ta askogureak au egiteko gure bardin bategaz. Añ LoraS 57s. Berein aldats ifinten
deuskuzuez, oraziño eukitera, premiñatu gura zaituguzenean! Ib. 87. Asko kastau biar da. Ta menturaz gitxi edo
bat bere ez saldu [...]. Aldats oneek guztiok era batera datoz neure burura, neure asmuaren sailari jarraituteko.
fB Ic I VI. Ez dagoala Jaungoikoagana aldatzik. Itz Berb I 224.
2. (Lar), aldatz. (Adj.). Empinado. "Costanero, -ra" Lar. Mendi aldatz batean zijuan gizon bat. ABar Goi 25.
(H (s.v. aldapa), que cita a fB). Difícil. Baina, zeinbat geijago asmaubago sail onetan, ainbat gatxago ta
aldatsago begitanduten jatan. fB Ic I VI. [...] geijago nekatutia bide garratz, aldatz baten, lau eta zelai baten
baño. Astar II 242 (tbn. puede ser sust.).
- ALDATS-BEHERA (aldats bera Añ (V); aldatsa bera Lar). a) (Uso adv.). Cuesta abajo. Aldatz gora, aldatz
bera / illun illunian / pauso tristerik asko / dodala aldian. DurPl 62. Ez eben euki beste iges egiteko modurik
euren burubak aldatz beera amilka eta jirabiraka botatia baño. Astar II X. Bide ziorretatik zear, aldats gora ta
aldats bera. Ag AL 89. Aldatz bera datorren solo gariz betea. Ag Kr 138. Eta arkitu nuen bide zabal eder bat
[...], guzia aldaz beera. Urruz Zer 70. Jaurti eban aldatz bera erestuna. Bilbao IpuiB 177. Nok eragiten yoazan
pedalak aldatz behera zoratute lez. Osk Kurl 214.
(aldatsa behera). Geratu baga mendi gañean / [eguzkia] Joian goruntza aurrera, / Eta ni barriz aldatsa
bera / Jatsiaz kale aldera. AB AmaE 462. Eta abiau zan berau bilin-balanka aldatza bera. Kk Ab II 117.
Zaldijai atzera eragiñez aldatza bera asi ziran. Otx 105.
Cómodamente, sin dificultades. Baña gaur umerik geienak aldatzbera azten dabe, alper, aurkeraz
bigunegi. EG 1954, 192.
b) (Uso sust.). "Aldazbera, abajadera (V)" A Apend. Birritan errena da, ta igarten jako ibilleran, batez bere
aldats-beeran. Mg PAb 177. Aldats goria, aldats beria. Ib. 122 (Azkue (Morf 619) traduce "cuesta arriba
(supone) cuesta abajo"). Troka bateko aldatz-bera banatatik bota. Bilbao IpuiB 271. Arrapaladaka asi zan
aldatz beran. Ib. 176. Elizkizuna amaitu ondorean, gazteak aldazberan akitika, toki guztietan oi dabien legez. Ag
Kr 48. Noizik behin txirrindulari talde bat agertzen zan, lehenbizikoak baño ariñago aldatz beheran. Osk Kurl
146. Urrengo aldatz beeran eroian abiadeaz, aize gogorrak errukizko esku legunez legortu eutsazan [negaranpuluak].
Erkiag BatB 106.
Aldats gorakoan, oztoporik ez ta, so goi urdiñari; / aldats berakoan, oztopa bildurrez, erne larratzari. Or
Poem 522.
- ALDATSEAN BEHERA. Cuesta abajo. Eta negarrari ezin eutsika aldatzan behera abiatu zen Mayi. Etxde
JJ 134. Atera zen aldatzan behera, ez ordea etorri bidetik. Ib. 248. Aldatzean gora ta beera. Erkiag BatB 72.
- ALDATSEAN GORA. Cuesta arriba. Uso zuri eder bat / oinetan ortozik / aldatzean gora doa / egoak
zabalik (V-m). Balad 192. Piarres aldatzan gora abitu zen. Etxde JJ 151. Aldatzean gora ta beera. Erkiag BatB
72.
- ALDATS EGIN. Hacerse difícil, penoso. v. ALDATS GORA EGIN. Aldats egiten zitzaion lanbide artarako
Jainkoak autua zala uste izateko, eta uzkur zegoan. Lard 128. Aldats egiten da, Filistin-tarrak Israel mendean
zeukatela sinistea. Ib. 138. Nork bere etsaia edo gaizki egin diolakoa maite izatea aldats egiten da. Ib. 382. Bada
gure izate ergel oni aldatzena ta gogorrena egiten zaion hura guzia gogoz laztantzea. Aran SIgn 22.
- ALDATS GABEKO. Sin cuestas. Aldazgabeko launik eztago munduan. And AUzta 59.
- ALDATS-GORA (Añ (V); aldatsa gora Lar). a) (Uso adv.). Cuesta arriba. Aldatz gora, aldatz bera / illun
illunian / pauso tristerik asko / dodala aldian. DurPl 62. Kargia ezin sufridurik / aldatz gora bera. Ib. 56. Eta
oberik etzekutsatenean abiatu ziran ill edo bizi aldats gora bidea irikitzeko asmoan gipuzkoatarrak zeuden
tokira. Izt C 314. Bañan bere aotik / datorren bapora / kapaz da bultzatzeko / trena aldatz gora. JanEd I 70. Bide
ziorretatik zear, aldats gora ta aldats bera. Ag AL 89.
(aldatsa gora). Jentia ugari agiri zan aldatza-gora San Norbertoruntz yoiala. Kk Ab II 39.
b) (A (que cita Mg PAb)). (Uso sust.). Aldats goria, aldats beria. Mg PAb 122. Zerurako bide barri ta Iesusen
lagun danari ondo iagokon aldazgora neketsua. Ezale 1897, 229b. Erbeste onetan aldatz goretarako lagun on
bat nai izatea. Ag AL 113. Sardiñeria bere otzaratxuegaz aldatz goran ikusi ebanean. Bilbao IpuiB 35. Aldats
gorakoan, oztoporik ez ta, so goi urdiñari; / aldats berakoan, oztopa bildurrez, erne larratzari. Or Poem 522.
"Dificultades grandes, [...] aldatsgorak" Añ.
c) (Uso adj.). Empinado, en cuesta arriba. Arantzazura bidea luze, / gañera aldatz-goria; / baña aldatzaren
altuan dago / Ama Birjiña Maria. Canc. pop. in SMitx Aranz 124.
- ALDATS GORA EGIN. Hacerse difícil, penoso. v. ALDATS EGIN. Zer gaitik guri gogor ta aldats gora
egiten jakuz nekeak? Añ LoraS 128. Nundik nora bada egin zinaitekezu ain latz, ain aldatz gora, ain pisutsu
amodijo, eta gozatasunez beteriko agindu au? Astar II 43. Aldatzgora egin bajakon be, alakoren batean zutundu
zan etxeruntza. Alzola Atalak 58.
- ALDATS-KALE. Valladolid-ko aldats-kale atan. "En aquella Costanilla de Valladolid". Or Tormes 93.
aldatserea (det.). "Declive, aldatserea" Lar.
1 aldatsu, aldaztsu. Pendiente, empinado. Gitxitan euki dagizuezan mundu onetako gauza guztiak, eta egin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 930
mende.