A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
hasi ziren. Mde Pr 241. Bi frantsesek, aitzitik, gogorazteak duela oroz lehen hipnoseratzen aldarrikatu zuten. Ib.
313. Eliz-gizonak oi dira pulpitutikan aldarrikatzen dituzten legien lenengo urratzalleak. Etxde JJ 141. Joera
orren aurka gure aro modernuak gizonaren eskubideak aldarrikatu ditu. Vill Jaink 173. Jakintzak erreka jo
zuela aldarrikatu zuen Brunetière-k. MIH 89. Orobat, bere eta besteren jaioterriari izena aldatu nahi diotenek
Orereta gure herriko izena da aldarrikatzen digute. MEIG VI 171. En DFrec hay 37 ejs.
(Usado sin compl.). Predicar, hacer un sermón. Beiñola, aldarrikatzen (predicar) ariz, oartu zen pulpitotik
andre xahar bat negar eta negar ari zela. Etxde JJ 22.
aldarrilari. Pregonero. Kale-musturretan uriko aldarrilaria (pregonerua) agertzen da. A EEs 1916, 107.
Predicador. Agur, gure Aita on-ona. Engoitik, zu euskotarrentzat lenbiziko siniste-aldarrilari izan zerala
eskubide osoz esan ahal izango degu. EG 1956 (9-10), 53.
aldarroxa. "(G-bet), zanbo" A.
aldarska. v. aldaxka.
aldarte (AN-gip ap. Gte Erd 20; Izt 114v, Dv, A).
Tr. Documentado en textos de autores septentrionales, alto-navarros y guipuzcoanos. Su uso aumenta al Sur
en el s. XX, como sustituto de umore (en esta acepción tbn. se encuentra en algún vizcaíno). En DFrec hay 2 ejs.
1. Alternativa, situación cambiante, vicisitud. "Tanda" Izt 114v. "Vicissitude, chagements qui se succèdent"
Dv. "(G-ag [?]), mudanzas" A. "Aldarteak asko egiten du hotz sentitzeko (AN-gip), aldarte ederrak izaten ditu
(AN-gip)" Gte Erd 20.
Zuk denborari xuxen / Diotzotzu erakhartzen / Muga eta aldarteak / Arintzeko nekeak. EZ Eliç 197. Egiteko ta
arazo andian, ibillera luze nekagarri ta aldarte ta tunda txar askorekin bildu zituen batek diru-sall ta ondasun
andiak. Mb IArg I 204. Otz-beroak, aldarte txarrak, eguraldi aserreak, eritasunak eta etsaien ta gañerako
gaistoen bide-bagenz eta esker illunak. Ib. 154. Aldarterik bagekoa da alabaña ta beti-betikoa Kristo Jaunak
zeruan [...] egiten duen erreinua. Ib. 343. Zeren aldi onelakoan agitz gaiztoak diran ontziko gaisoak izaten
dituzten aldart-tundak. Mb IArg II 91. Ezin esan diteke, zer naigabeak, zer penak, zer aldarteak, zer goraberak
[...] eraman zituen. Cb Just 41. Munduko aldarte edo goraberak nola diran [...] eriotzak erakusten du. Cb Eg II
175. Kontu egizu orañ, Munduaren aldarte triste onetan [mundua akabatzeko zorian dagoenean] zu bakarrik
gelditu zerala bizirik. Ib. 140 (Dv LEd 250 aldarte). Jaungoikoagan aldarte edo alteraziorik, eta mudanza
egiazkorik eztala gertatzen. Gco I 55. Zuk izan behar zinduen nere begiralea, eta orai nere kondenatzaile izanen
zare. Hemen da aldarte izigarri bat. Dv LEd 264 (Cb Eg II 149 pauso ikaragarria). Aitaren ganik jausten dire,
haren baithan ez baita ez aldatze, ez aldarte itzalik. "Non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio". Dv
Iac 1, 17 (Ol aldarterik edo itzalunerik, Or Aitork 61 ez baita aldarterik ez itzalaldirik; Lç aldizkazko itzalik, He
mudantzaren itzalik, TB kanbiamendu itzalik, Ker biurtze-gerizperik, IBe ilgora-beherarik). Ezta hori gaiza
berria eta ezagütügabia, Jinkoaren bidetan üsatürik direnentako: ezi holako aldartiak borogatü dütie saintü
handiek eta leheneko profetek. "Fuit saepe talis alternationis modus". Ip Imit II 9, 5 (SP aldizkatzeko manera, Ch
ganbiantza, Ol gora-bera). Eta nola gure animen poz eta tristurazko aldarteak aldeaurrez ikusi bai zituen, poztu,
tristetu, kezkatu eta ikaratu zan gugatik. Ant JesBi 146.
(s. XX) Argatik [Jesusek] guk bezalakoxeko aldarteak izaten zituan: gosetzen zan eta egarria izaten zuan;
izarditzen zan eta nekatzen zan, poztutzen zan eta negar egiten zuan. Inza Azalp 52. Utzi urte ta sasoiaren giro
ta aldarteak zaletasun ori ondo eldu dezaten. Lab EEguna 68. Or arkitzen naiz nerau ots denen gaiñeti, /
aldarteak aldarte, barnean barneti. "A pesar de los cambios". Or Poem 535. Anima betian bizi zait; gorputzak /
badu, zorigaitzez, aldarteen berri. Ib. 557. Egun luze-laburren eta gau-egunen aldartea. "Vicissitudines". Or
Aitork 108. Iraute ta aldarte guzien gaiñetik dago. Ib. 355. Ez baitira [sorkariak] Iainkoa dan bera, guzietan
aldartea ageri baita. Ib. 357. Ordea, izugarrizko aldarteak izaten ditut gogo orreri izanbidea nola eman nere
buruarekin asten naizenean. Anab Poli 107. Gaizki janak, etxeetako zikintasunak eta bero ta otzaren aldarte
aundiek, min txarrak ekartzen dizkiete bertakoeri. Anab Aprika 85. Biziaren aldarte-aldaketak asmaketan iarri
zan. Zait Plat 29.
Cambio, paso de un estado a otro. Zeruronzko Ignazioren aldarte au txit miragarria izandu zan. Cb SIgn
32.
2. (H (que cita a AR)). Ocasión, oportunidad. Eta orobat da noiznahi den, gauaren erdian ere, eskatzea.
Zeren Iainkoa baithan ezta ez orenik, eta ez aldarte gaitzik, munduko iendetan ohi den bezala. Ax 460 (V 299).
Morroina beh' aurkinzetan / Baitzauten, aldarte hetan, / Zer egin ziroen oldar bat, / egon zedin pensaketan. 'Le
jeune homme, qui les écoutait dans les parajes, réfléchit un instant à ce qu'il pouvait faire dans ces circunstances'.
O Po (ed. Michel), 241s (Harriet traduce "dans les alentours"). Bazekien San Ignaziok animako gauzak ere bai
dituztela beren aldarte onak, eta arkitu ziozkan San Franzisko Xabierri bereak. Mb IArg II 12. Behar diizi beraz
arranguroski baliatu okasione edo aldarte preziatu hartzaz. AR 238. Guzia esta sobra bekatu gonendako
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
926