A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
katamotza ikustera, ta izugarriak zirean arek egitten ebazan orruak eta aldarriak. Echta Jos 317s. Zegaittik dira
ortik eta emetik entzuten direan aldarriak? Ib. 284. Alpin urdiñak, zuen arru ixillek [...] gogoan idukiko dute
arkaitzean ezarrita, gure aldarriaren oroitzapena. Or Mi 138. Lau-aizetaratuz artzai-aldarria, / lau
probintzietara an doa irrintzia. SMitx Aranz 56. Aldarri batzukin dantza bat egin zuten. Arti MaldanB 195.
Iskanbilak eta aldarriak entzun ziren plazan. Arti Tobera 279. Alabaiña amak, ibai sakoneko bere egoitzatik
aldarria entzun zuen. Ibiñ Virgil 114.
Anuncio, pregón. Zoazte kapardian barna aldarri au erriari egiten. 'Et imperate populo, ac dicite'. Ol Ios 1,
10.
2. (Adv.). "Aldarri ibiltzen zirean (V-ger-arr), andaban clamando" A.
- ALDARRI BETEAN. A voz en grito. Belagintxa nekagarriak aldarri betean euriari ots-egiten dio ondar
legorrean bakar dabillen bitartean. Ibiñ Virgil 77.
- ALDARRI EGIN. Pregonar. "Zorrotzaillak len erririk erri aldarri egiten euen; oraiñ barriz ulu-ulu
txiztua joten daue (V-ger), [...] voceaban de pueblo en pueblo" A. v. aldarrikatu. Gora Leaburu, munduko
urixkarik politena --aldarri egin (pregonatu) zuen. A Ardi 70s. Ingelesez aldarri egiten ditu aitak tantoak. Ib.
139. Nere aitaren mintzura lodia idurikatuz, ingeles-mordolloz "tubantipiiif al pirtiiii" aldarri egin zuen. Ib. 141.
Erronka koplatzera zuin-ondora dugu. / Jendea isil eta belarriz ernatu: / Makil Ezkurrak ola aldarri (oiu) egin
du. "Pregona el reto". Or Eus 32. Agiriko agindurik uts egiten badu norbaitek, eztiote karidade aundirik
agertuko jorraketa lanean eta bere pekatuzko bizibidea dala-ta, gizartetik uxatua izan dadin aldarri (prediku)
eginen dute. Etxde JJ 213.
(Con egin no explícito). Ebanjelari deia / adarrak aldarri. Gand Elorri 56.
Clamar. Jenteak deiadar eta aldarri egiten zuen, zer egin jakin gabe. Arti Tobera 286.
- ALDARRI ERAGIN. Hacer gritar. Toreadoreak (urrea ta lila) kapa astindu zuen airean, 17 urteko atso bati
eta 71 urteko neskatxa bati aldarri eragin zion azioa. Arti Ipuin 57.
- ALDARRIZ. Por medio de un pregón. Polineikel, errukigarri ildakoaren gorpu illotzari, ordea, lurrik ez
emateko illetarik ere ez egiteko erritarrei aldarriz agindu omen zien. Zait Sof 162. Clamando. Geure
kolkoan ditugun atsekabeak oiuz, itz ozenez, aldarriz ta eiagoraz adierazo daikeguzan. Erkiag Arran 183.
aldarri. v. aldagarri.
aldarrika (V-ger-arr ap. A). Proclamando, pregonando. "Clamando, anunciando a grito pelado" A. Alkate
jaunaren agindu bat edo beste aldarrika euskeraz iragarri oi dau. A EEs 1916, 107. Aldarrika zabaldu zan,
andik aurrera urian topetan ebena, zigortu egiela. "Con pregón que el que de allí adelante topasen, fuese punido
con azotes". Or Tormes 83. Egun aietan Yon Ukuzlea azaldu zan Yudaiko basoan aldarrika esanaz. Ol Mt 3, 1.
Basoan aldarrika dagoenaren otsa. Ib. 3, 3 (Ker deadarka dagoan, IBk y IBe oihuka ari da). Ordu-erdika, /
yoaleak, laburki, / Yaunaren opa aldarrika... Ldi UO 37. Guzion aurrean, argi zabalean, aldarrika esan
dezaikedazu, bear bada, gaizto, aozikin, lotsagabekeriz kunkuin. Zait Sof 27. Epaikariak aldarrika ots egin
bakoitzean. Ib. 29. Ango okolu guztiek, arri bizien antzean, euren arimeari aldarrika lez daragoioe, dirautsiela.
Akes Ipiñ 22. Gizonaren izenean or ari zaizkigu aldarrika ainbeste ta ainbeste. Vill Jaink 156. Erniopean
aldarrika dek / Urkizuko oroitarria. NEtx LBB 265.
Gritando, a gritos. Artzen dau makilla bat eskubetan Bertolda burutik-bera astindduteko gogoz, eta badirautso
aldarrika. Otx 64. Asi zan aldarrika amari laguntza eske. Ib. 160. Eta asi zan aldarrika munduko beste
aldekuak be adittuteko eran. "Incominciò a gridare". Ib. 148. Jentea aldarrika intziriaka abiatzen da. Arti
Tobera 289. Khiteron ari zaigu aldarrika. "Uocat ingenti clamore". Ibiñ Virgil 95.
aldarrikari. Pregonero. Yainko berak ditut berri orren aldarrikari aintzindari. Ta iragarritako ezertan ez
dute arbel-egiten. Zait Sof 148. Epailiek manuak eman artzaieri aldarrikarien (kridatzaile) bitartez. Herr 11-6-
1956 (ap. DRA).
Predicador. Mendiburu Aita aldarrikari edo predikari sonatua zen. Etxde 16 Seme 134.
aldarrikatu. Pregonar, proclamar; predicar.
Tr. Usado en textos meridionales a partir de 1930. En DFrec hay 37 ejs.
Torpinek Kristoren legea aldarrikatzen du Arlesko antzokian. Or Mi 132. Zuek, berriz, enda autua zerate [...],
deitu zaituzanaren bikaintasuna aldarrikatu dezazuten. Ol 1 Petr 2, 9. (Or MB 438 aldarrikatu; Lç denunziatu,
He ezagutarazi, TB anontzatu, Dv erantzun, Ker iragarri, IBk oihukatu, IBe hotsegin). Arrokeriz esan eta
aldarrikatzen eban Besteirok Españako sozialistak iñoz baño Marxtarrago zirala. Eguzk GizAuz 127. [Lurralde]
artan bizi diranentzat askatasuna aldarrikatuz. Ol Lev 25, 10 (Ur adirazi, Ker iragarri, Bibl oihukatu). --Ixillik
euki ezan eta nik ere, ixillik eukiko diñat. --Ez, ez, bazter guzietan aldarrikatu! Zait Sof 163. Il bearra nintzala,
zerorrek aldarrikatu baño len, banekin. Ib. 173. Guziei aldarrikatu nai diet nere samiñaren berri. Ib. 15. Agindu
ori aldarrikatu zuna. Ib. 173. O'Connellen ondoko herrizaleak, Irlandarak salbatzea merezi zuela aldarrikatzen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
925