A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
leihoak, sainduen potretak xirxikatu ditu. HU Zez 15. Daukanak fede ona, / altaran ikusten dau / Iauna ta
gizona. Azc PB 271.
(s. XX). Txurrigeraren egunetako bost edo sei elizmai edo altara daukaz. Ag Kr 16. Lurdesko elizak dituen
aldare guziak. Goñi 22. Ezen saindu-itxura bat niz, Lekuineko eliza-aldare sahetsean nagoena. JE Bur 72.
Belauniko jarri nintzan, begiak opalmai (aldare) ilunduan. A Ardi 49s (BeinB 65 altara). Birjinaren aldarean /
Baduk ophil bat... dirdiran. Ox 49. Jarri zen leihuan altarialat so. Const 24. Jauna aldareko kutxan sartu baño
len. ArgiDL 84. Sakristauentzako eztau premiarik / Aparte ipinteko altara barririk. Enb 163. Aldarearen
gibeleko erretaula handiaren zati margoztatuak. JE Ber 23. Eliz ederraren burualdean iru aldare daude, iru
kaperatxo arkaitzean egiñak. Or Mi 142. Denak soinu, orduan berpiztuko zare, / Iduzkia soineko, Larruna
aldare. Iratz 133. Irugarrengoan, Illobi santua: / albo-aldaretan geiena aipatua. SMitx Aranz 143. Bere aldare
urreztatu eta hirur galeria aberatsekin. Zerb Azk 13. Kelten arbola sagaratuak baitziren [haritzak], jainkoaren
basa-aldareak. Mde Pr 188. Amabi aldare dituan eleiza arro, zoragarria. Erkiag Arran 194 (157 altara). Etxe
bateko lau anai prestu / aldare santu batean. Basarri 21. Au dela-ta, Jainko ezezaguna-rentzat erruz jaso izan
dira beti aldareak munduan. Vill Jaink 132. Lauontzat lau aldare eraiki itzatzu iainkosen Tenpluen aitzinean.
Ibiñ Virgil 118. Aldare ederra urre-argitan / udaberritu da lorez. NEtx LBB 277. Santa Agedako ermiñta
barrian, altarearen aldamenetan dagozanak. Alzola Atalak 36. Ez litake aski aldare bazterretan [...], Saindu bizi
eta hil guzien ohoratzeko. Ardoy SFran 18. Erlekiak, althariak, pheredikagia eraman. Casve SGrazi 84.
v. tbn. Saug 196. Arg DevB 202. Tt Arima 13. CatLav 251 (V 127). Iraz 26. Ch I 25, 2. CatUt 58. Mih 87.
CatLan 134. AR 197. Gco II 72 (I 373 altara). CatB 39. Echag 165. JesBih 441. CatLuz 39. Jaur 154. Izt C 452.
Hb Esk 197. CatAe 38. CatSal 39. Aran SIgn 214. Elzb PAd 20. Zby RIEV 1908, 608. CatJauf 23. CatUlz 25.
Urruz Zer 116. KIkG 50. Inza Azalp 65. Alz Ram 114. Ir YKBiz 2. ABar Goi 17. TAg Uzt 270. Lek SClar 131.
Bilbao IpuiB 84. Salav 79. Azurm HitzB 60. Berron Kijote 29. Altara: CrIc 100. JJMg BasEsc 63. CatLlo 35.
CatBus 21. Itz Azald 165. KIkV 63. Gand Elorri 108. Altare: CatR 39. Althare: Mercy 11. Xarlem 1188.
(Pl.). (Los) altares, categoría de santo. v. infra ALDAREETAN IPINI. S. Franzisko Xabier aldarera iganerazteko
[corregido sobre aldareetan ezartzeko] egin ziran [sic] prozeso batean. Mb IArg II 310. Baña santu ori
ez da oraindik aldaretara iritxi. Alz Ram 36. Egunen batean, altaretara goratua izan daitenean Bergarari
tokatzen jako Aita Arinterokin gogoratzea. Alzola Atalak 135.
(Ref. al sacerdocio). Aphezkoaz deitzen duzu gizona aldarera / Zerbitzu partikulara zuri errendatzera. EZ
Man I 20. Aphezkoak gizona dik / aldareko sakratzen. EZ Eliç 110. Zure lekua ezkontza ez ote dan derizkiotzu,
aldarea edo konbentu-txokoa baizik. MAtx Gazt 105.
Oraciones que se rezan ante varios altares para conseguir indulgencias. Aldareak edo beste debozioak
egitean. Cb Eg III 351. Birjiña ama Santaren Errosario ta aldareak errezatzea. Ib. 353s. Zuk bakarrik Altarak
errezetan badituzu, Altara bakotxean esazu edola bere Pater noster bi. Cb CatV 105.
2. "(Fig.), glacier. Kharru althariak (S-saug), cascades, fontaines gelées" Lh.
- ALDARE-AITZIN (B; VocB; a.-aintzin Dv A; aldaraintzin H; aldaraintzine VocBN; althare-aitzin S;
althaitzine S). Ref.: A; Lh (althare-aitzin); Lrq (althare); Izeta BHizt2. a) Coro, presbiterio. "Sanctuaire" VocBN.
"Presbiterio" VocB. "Althaitzine, sanctuaire (et non althare-aitzin, leçon fautive de Lh)" Lrq (en realidad
althaitzine es la forma hablada normal de althare-aitzine). "Aldare-aitzin, presbiterio. Gure elizek aldare-aitzin
ederra du" Izeta BHizt2. Ohartzen gira aldare-aitzina hetsia dela burdin-ziri gora batzuez. JE Ber 22.
Zurezko kaiola handi bat bezala dauzute egiten, gainetik eta aitzinetik idekia, elizaren trebeseko bideak aldareaitzineko
grillatik berexten duena. Ib. 22. Aldare-aintzinean berrogoi ta bortz aphez, dotzen-erdi bat kalonje
barne. Herr 15-3-1956 (ap. DRA).
(En casos locales de decl., en sing.; ejs. no lexicalizados). Utzi ezak han eure oblazionea aldare aitzinean,
eta abil. Lç Mt 5, 24. O fortuna onezkoa aldare aitzinean / meza entzun dut humillik zure iai egunean. EZ Man II
56. Santuen aldar aitziñean egin behar den gauza da. Mb IArg II 319. Bertze misionest bat, mezaren emaitera
zoana, aldare aitzinean erroz gora aurdiki du lur ikarak. HU Zez 15. Jaun erretora aldare aintzinean bezain xut.
Barb Sup 39. Bonetak khendurik, guziak erortzen dira belhauniko aldare aintzinean. Ox 57. Kaputxin nafartar
maingu bat ororen salhatzerat ausartatu zen, aldare-aitzinetik Salbatore egun batez. Lf Murtuts 5. Agian, laster,
Aldare aintzinean, sekulan hautsiko ez den lokharriaz estekatuko ditugu bi esku horiek. Larz Senper 134. Horgo
eliza batean ehortzi zuten, aldare aitzinean. "Devant l'autel". Ardoy SFran 268. Aldare aintzinetik kondatu
zaukun [jaun ertorak]. Xa Odol 89.
b) Frontal del altar. Yaun handi hark eman zuela, behin, Dohatsuari, aldare-aitzin bat eta meza emaiteko
ornament bat. Elsb JBBizia 54 (ap. DRA).
c) Zona del retablo. Gizon batzuek aldare aitzin guzian lerro-lerro ezarriak zituzten [...] punpulatto batzu. JE
Bur 92.
- ALDARE-ALDE. Zona del altar. Lenbiziko ametsa bezain amets eroa izandu da S. Franzisko Xabierren
aldar aldean azkenik nik izandua. Mb IArg II 332. Mattin, aldare alderat so. Ox 58.
- ALDARE-HARRI (Hb ap. Lh; altare-arri Lar, Añ; althare-harri Hb ap. Lh). "Ara consagrada" Lar y Añ. Cf.
Ip Hil 138: "Harri althare bat bürü batian khürütxe batekin". Altareak ta altar-arriak ta berean dagoan
krutzeak adietan emoten dau Kalbarioko Mendia, ta Kristo iltzan krutzea. Añ EL 1 89 (EL 2 99 altara-arriak).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
921