A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
150.
Ark asmo-aldarazi nindun. Or Aitork 58.
5. altarazi. "Altharazi (S), faire orner avec soin" Lh.
6. aldatu erazi. Hacer plantar. Lan asko ta ona egin lezake erri-gizon jator batek. Nola, ordea? Errilurretan
zuaitza aldatu-erazita. Munita 112.
aldarazio, aldarazione. Reserva. Birjina kartsuba ez xoilki goizdanik, bañan oraño erresalba eta
aldarazionerik gabe eman ziñaizkon Jinkoari. Mih 15. Bere baratze xokhoak erabiliz, hiri alderat baten eta
bertzearen ondoan dabiltza, nork zer mana dezoketen, aldarazione zerbaiten negukotzat nahiz egin. Prop 1906,
187s.
aldarazko. v. ALDARAZKO (s.v. aldara).
aldarazle. 1. "Qui fait déplacer, écarter" Dv. 2. "(L), el que hace cambiar" A.
aldaraztaile (Dv), aldarazitzaile. "Celui qui déplace, écarte; abducteur" Dv. Lehoñen garaitzaillea.
Mendien aldarazitzaillea. Itsasoen agortzaillea. EZ Man II 190.
aldare (gral. (no V, S, ni R); Lcc (-ea det.), SP, Urt I 72, Ht VocGr, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Dv, H, VocB,
A), aldara (V-gip), altare (V-gip, G, S, R; Lar, H; -th- Gèze, H), altara (V, G-azp; Añ, Izt 31v). Ref.: A (altara);
Lh (althare); Lrq /altháe/; Iz ArOñ (altára); Etxba Eib (aldaria, altaria); Elexp Berg (aldara, altare).
1. Altar. "Paramentos de altar, [...] altareko apaingarria" Lar. "Acólito, altaren serbitzaria" Añ.
Tr. La forma general en textos labortanos, bajo-navarros, alto-navarros y guipuzcoanos es aldare, aunque en
los guipuzcoanos con alguna vacilación: cf. p. ej. altare en Ochoa de Arin y Uztapide (v. infra ALDARE-
AURRE), altara en Ochoa de Arin , Moguel y Guerrico, y aldara en Moguel y Aresti (MaldanB 231, favorecido
por la rima). Los vizcaínos emplean casi exclusivamente altara, aunque desde mediados del s. XX tbn. se
encuentra aldare (cf. además algún ej. de altare en Añibarro (v. infra ALDARE-AURRE), y de aldara en
Uriarte). Los autores suletinos usan althare y los roncaleses altare. En DFrec hay 25 ejs., todos ellos de aldare.
Eure oblazionea eramaiten baduk aldarera. Lç Mt 5, 23 (He, TB, Dv, Ur, Echn, SalabBN, Samper, Leon, Or,
IBk, IBe aldare, Ur (V), Ker altara, Ip althare, Hual altare; Ol opalmai, Arriand oindi). Aldareko Gorputz
Sanduari (Pamplona, 1609). TAV 3.1.20. Egin zuen aldare bat eta han ofrezitu zuen sakrifizioa. Ber Trat 17r.
Eliza zegienak aldarea, aldarea zegienak abadea. RIs 30. Non elizan baitzaizkitzu ailtxatu aldareak. EZ Man II
25. Meza erraiteko kaliza aldaretik harturik. Ax 262 (V 175). Altareak eta areak [...] semejetan dabe Kurutzea.
Cap 140. Kurutzeko altaran. Ib. 131. Elizaren hurrenena, aldarearen urrunena. O Pr 131. Jauna zure bakezko
aldare hunen gainera ekhartzen derauzkitzut [...]. SP Imit IV 9, 2. Jesus ene ariman barna / Aldare bat egidazu.
Gç 116. Jinkoaren handitarzünari altharian bere semiaz egiten zaion ohereskia. Bp I 75. Eta Abramek egin
zioen han aldare bat Eternalari. Urt Gen 12, 7. Serafin batek bere aho ezpainak aldareko ikhatz biziaz garbitu
baitziotzan. ES 152. Zeña ofrezitzen zaion altare santuan. OA 57 (71 altara). Jesu Kristo aldarean dagonaren
partes. SermAN 1. Eliza batetan, althare baten aitzinian belhaurikatürik. Mst I 25, 2. Zure otoitzen, baruren,
mezen, aldareak ekuste ta komunioko irabanzen eske. Mb IArg I 258. Santutxoa bateatu zan pontea, ta aldarea
zeñean Jaunari konsagratu zitzaion. Cb Just 83. Nahi zuen egin zezaten, harri hetaz, lur gogorraren gainean
aldare bat bezala. Lg I 187. Haren altharia lanhoz ta odeiez estalirik zagoela. Egiat 196. Abere lepo-gabetu bat
aldarearen gañean erretzen zala. Ub 32. Nola unha naiteke aldareetan ene Jesus dudanean? Brtc 240.
(s. XIX). Hanbat aldaretan kolpez / Imolatzen zarela. Monho 128. Batzuek gelditzen dira denpora apur bat
penitenzia kunplitzen, beste batzuek aldarak bisitatzen. Mg CC 240 (251 altara; CO 210 altara). Altarako
zamauak ta Korporalak. Añ EL 1 89. Nola loitu ditugun Aldare edo Eliz-maiak. VMg 23. Zenbait tokitan beltzez
jauntzierazo oi zituan aldareak ere. AA III 465. Ezpalu ikhusten bere seme maitea aldaren gainean sakrifikatua.
Dh 226. Ainbat sarrijen eldu deitezan altarako maira Jaungoikua bera artutera. Astar II 230. Egingo ditut
Eleisa barrijak, Jesusen egon lekutzat. Jausoko deutsadaz altarak. fB Ic II 190. Bena egün nihaurek
arraberritzen zitizüt [promesak] zure altharen aitzinian. UskLiB 103. Mahain bat, aldare xume bat balitz bezala,
zeinaren gainean ezartzen baita ohorezki Ama Birjinaren potret bat. MarIl 11. Uste eztitzeko / aren mesedea, /
on dala gutako bat / gaur emen iltzea, / erretzen degularik / gero aldarean. It Fab 49. Bisitetan dira altaraak
Aita guria banagaz. Ur MarIl 2. Beti dago prestaturik aldarako mai santuan nire janari izateko. Ib. 49. Emen
urrezko kandeleroa, lurrinkaien aldarea eta ofrendaen maia zeuden. Lard 82. Doña Isabelen begiak aldarerat
itzultzen dire; aldareko mailak bethi bezala haurrez betheak eta haurren artean gizon bat. Laph 52. Zelaitxo au
izan bedi bada gaur gero zure eliz, eta nere biotza zure aldare. Arr GB 53. Eta dakus altaran Santo Kristo andi
bat, / Kurutzean josita besoak zabalik. AB AmaE 390. Gogoraturik Jaungoikuak gure aldaretan egiten duala
egoitza. Bv AsL 56. Han Abrahamek egin zuen aldare bat. Jnn SBi 6. Kantu eder hek, aldareko aphaindura
aberats hek. Arb Igand 128. Zure althare saintiaren aitzinian ümilki belharikatürik. Ip Hil 223. Elizako aldarea,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
920