A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
sofrikarietan partale direnentzat aldaratua dadukan khoroa. Ib. 212. Arima hautetsientzat aldaratua den zeruko
zorionaz. Ib. 192. Jainkoak egundainotik hartakotz aldaratua zadukan egunean. Ib. 185. Zenbatenaz Jinkoak
arima bati gurutze gehiago preparatzen baitiotza, hanbatenaz orobat aldaratzen diotza heien ungi yasateko
moienak. Mih 102. Aldaratzen dioten goratasunaren bistan Maria apaltzen da. Ib. 32. Lurreko amek bere umeak
maite dituzte, ez ordean bere amodio guziak heien baitan pausatzerañokoan. Zenbat ezdituzte aldaratzen
banitatearenzat? zenbat bere buruenzat? Ib. 96. Zohaz gloriara, Yesus Jauna, zohaz / Enetzat lekhu bat han
aldaratzerat. CantIzp (ed. 1813), 61. Ene Jainkoa, ala baitzare emankoia! Zer errekolta ederra aldaratzen
daukuzun! EgunO 25. Zatozte ene aitaren benedikatuak gozatzerat munduaren hastapenentik aldaratua izan
zaitzuen erresumaz (Mt 25, 34). EgunO in Arb Igand 183 (TB preparatua, He, Dv aphaindua).
Elegir. Aitak bere haur maitetzat / bertzetarik hautatu: / semeak primu laguntzat / nindun aldaratu. CantIzp
(ed. 1828), 27 (ap. DRA).
5. Traducir. Plauto komediagille latindar aspaldiko aren Mostellaria eta Le fantôme obra aipatuak,
Santellik frantzesera aldaratuak eta apainduak. AIr Egan 1955 (5-6), 40.
6. (Con instr.). Cambiar (de). "Ardiak lekuz aldaratu ditugu (BN-lab)" Gte Erd 10. v. aldatu. Zer irabaz
ziñezake haren ganbiatzeaz? ez zintezke hobeago tokiz aldaraturik eta bertze kondizione bati lothurik. Mih 110.
Nehorri ere maiz aski tokiz aldaratu naiz! Barb Sup 153. Bazkaz aldaratu ziren biharamunean berean. "Dès le
lendemain, ils avaient changé de pâturages". Barb Leg 126.
- ALDARATUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Beraz aldaratuxe behar gare hainitzen ganik, eta
adiskidetasunak behar ditugu egin bereziki gurekin batean Jainkoaren zerbitzuan jarri nahi duten presunekin.
He Phil 297.
- BURUTIK ALDARATU. Volverse loco. Aiei!! aiei!! dio kapitainak, oihu samin batekin; ene iloba burutik
aldaratu da, tenpestak burua jo dio. Laph 226. Neskato gazte batek horrekin ezkontza errefusaturik, burutik
aldaratu da. Egunaria 1916 (ap. DRA).
- EZIN ALDARATUZKO. "Inamovible" Dv.
aldaratu. v. altaratu.
aldaratuki. En privado. [Othoitza] bere gisa et-aldaratuki giten zuenean. "À son particulier". Birjin 235.
aldaratzapen. Ahorro. "Bethi badu bere aldaratzapena (L; Darric)" DRA. Cf. aldaratu (3).
aldaratze. Divagación. Gaixo Mayalen! Ikusten dun zer gogoeta bortitzetarat lerratua nizan bakartasun
eta ixiltasun huntan. Halere, barkatzen badautan, ene gogoaren aldaratze hunek ez bahitu bederen lotsatzen,
hitzemaiten denat elgarrekilako biziaren esperantzari ez dutala uko eginen. JEtchep 71.
aldarazi (L ap. A; SP, Dv), aldaerazi, aldarazo (V ap. A), aldatu arazi, aldatu azi, aldatu erazo. 1. Hacer
cambiar (algo a alguien). "Faire changer" SP y Dv. "Hacer mudar" A. "Aldarazi, hacer cambiar (307 &c.)" LE-Ir.
v. ALDATU ERAGIN. Hi bezala bizituen errenkura tristeak / Aldaraziren ohiko eztarozkik moldeak? EZ
Man I 115. Urte betean iru moja-etxe aldatu-azi zizkiok eta... Alz Ram 78. Orain 500 urte abizenak aldatu arazi,
ingeleraz. Ldi IL 167. Zer esango zeunskit bijar lotara juan orduko zeure eretxi ori aldatu erazoko baneutsu?
Otx 22. Nere otoitz, opa, naikari, Zugana aldarazi zitidan, Iauna. Or Aitork 58. Argumendurik bikainenak ere ez
dio aburua aldaraziko. Mde Pr 138. Neronek alda-erazi zioat erabakia. NEtx LBB 85. Infernuko etsaiak dana
naastuaz, artzaiari bere biotzeko maitasuna aldaerazi zion, espaz ta zitalkeriz beteaz. Berron Kijote 222.
Ezkontzak, biziera ez ezik, bizilekua ere aldarazi zion. MIH 236. En DFrec hay tres ejs. de aldarazi.
2. Desviar, apartar. "Auertere flumen, ibaia [...] aldarazitzea" Urt III 156. v. aldaratu. Prefeta bere
tronutik, / burregoak aldetik... / Zu ere, printze gaixtoa, / errabian barnetik, / Nehork ez diro aldaraz / Luzia
berthutetik. Zby RIEV 1908, 420. Taka, taka, tak, bazoan beraz [astoa], / Behatzaileak ezin aldaraz. Ox 114.
3. + alderazi, aldaerazi. Trasladar, mover, hacer pasar. Aingeruek aldarazten dituzte / Merezitu duten
eredura: / Gaixtaginak eta onak bi parte / Jaunaren bi aldetan. 'Les anges les rangent'. Monho 118. Obeki
egingo zukean zure amonak... edo lenengo eskuetara zuanak (ontzurrea), korrituan ipini balu, eta eskutik-eskura
korritu ta guzi alderazi. Urruz EEs 1916, 258 (ap. DRA). Aldaerazi etzazu, Jauna, eriotzetik bizira [anima aiek].
"Fac eas [...] de morte transire ad vitam". Or MB 1252.
4. Hacer cambiar, hacer transformarse. Zure erruki ezagunak ezik, asi baitzera ni aldaerazten. "Coepisti
mutare nos". Or Aitork 291. Ez ninduen beraz oinazturak jo eta aldarazi in ictu oculi, luzaroko ihardunak baizik.
MIH 342. Aldarazten duen pendizen batean irristatuaz. "Deslizándose a alguna pendiente que la alterase". MEIG
IX 125 (en colab. con NEtx).
(Con instr.). Hacer cambiarse (de). Baña emakumia, iru aldiz erropaz aldatu azi nazu. Alz Bern 53. Leunleun,
borondatez aldatu azten zun. Etxde JJ 69. Organuen zilatzeko ordez bulkatzen ditu, lekuz aldarazten. Mde
Pr 79 (cf. supra (3)). Frantsesen fedeak lekuz aldaraziko zuen berdin Leireko mendi-alde zabala. Ardoy SFran
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
919