A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
1. Cuesta. "Colline, costau, ikea, collado, cuesta, colina, cerro, loma, cabezo, otero, altozano" SP. "Cuesta",
"repecho", "falda de monte", "ladera" Lar y Añ. "Coteau" Gèze. "1. proprement côté, versant [...]; 2. colline,
élévation" H. En VocPir se da aldapa tbn. como roncalés; seguramente se trata de un error por altapa. v. malda,
aldats, 1 patar. Aldapa eta mendi gorak dirade planaturen / Eta puioak elkharren kidera berdinduren. EZ
Man I 89. Eta aldapak saltatu / billdots kumeak bezala. EZ Eliç 261. Aldapak eta mendiak, / Hari benedikatzen:
/ Zuek ere zuhamuiok / Haren errepikatzen. Hm 94. San Gregorioko aldapatik / goazen berriz aurrera. Gamiz
206. Presta zazue Jangoikoaren etor-bidea, utzazue zuek hau zuzendua, ingurukarik bagekoa, ta bekatuaren
aldaparik eta zulorik ez duela. Mb IArg I 91. Buruak aldapen ta mendien gisan goratzen zenituztenak. Ib. 92.
Gure aldapa gogor oien gora beretan, neke gutxiago eraman ta izerdi ere gutxiago emango genduke! Cb Eg III
341. Itoak utzi zituan, egi, aldapa, mendi ta mundu guziarekin batean, odei-itsasoetatik biraltzen zuala
orretarako behar zan ura edo ugoldea. Ub 15.
(s. XIX). Ezin egin aldatza / gero aldapia / Induziyan egiteko / lelengo dantzia. DurPl 55. Ta oñak ariñagoak
izan ezpanitu aldapetan zure sabelan egosia izango nintzan. VMg 18. Ekusten zuan aldapa gogor eta luzeak
arkitzen dirala Zerurako bidean, eta bidezkoa aunatu edo arikatu ditekeala. AA I 16. Nun nai jausi leiteke.
Baina, kalzada lauban ala aldapa labanian lasterrago? fB Olg 187. Mendiak daukan aldaparen erditsuan
arkitzen da Udalako lurruspe aomen andikoa. Izt C 73. Mintzo da [Estrabon] liburuez, eginak pikotan, /
Kantatzen zituztenak bere aldapetan. Hb Esk 12. Elosiagako aldapan. Aran SIgn 85. Guazen, guazen, / guazen,
iji aja, / jetxi, jetxi / aldapa presaka. Sor AKaik 112. Ezkondu aintzinean, aldapa guziak zelhai. Egunaria (ap.
DRA). Goazan egonagaitik, / Aldapa gogorra, / Alimo, ene aita, / Igo arte gora. AB AmaE 360.
(s. XX). Auntza beti mendira; baiño ijitoak eztu aldaparik igo nai; ez, ijitoa beti ibilliko da leku lauan. Urruz
Zer 71s. Esne-ontziak lepoan zituala, artzen zuan mendirako aldapa latza. Ag G 26. Aldapeko sagarraren
adarraren puntan (G-azp). A CPV 277. Ibañetatik oren erdi batez igaiten ahal da bide hortaraino, eta handik
Doniane Garaziraino aldaparik gabe. Zub 127. Handik ditzazkezu ikus hiru herri elgarri josiak, bat bertzea
bezain xoragarri beren aldapa eta ordokiekin. JE Ber 12. Gu bihurgunerat heldu orduko, hura, haizea bezala,
firrindan harateko aldapa eztiari beheiti. Ib. 101. Orbelak ozenagotzen oin-otsa, / aldapak larriagotzen biotza.
Ldi BB 128. Buruz gora aldapa artzen du. Or Eus 172. Ez ezkontzia zuen. Gustoko aldapan nekerik ez. ABar Goi
23. Sasi ta otaz beteriko mendi-aldapa idorra. Eguzk GizAuz 132. Errezilgo etxeak, mendi-egaleko aldapan
oztopo eginda, bertan errotu diran arkaitz zurien antza due. TAg Uzt 90. Zamariak erran zaun bizkarrean
zamanari: altapan eitz nazak ñore urratsean, ordokiara altzeareki egin nai yuna eneki (R). A EY III 74. Bi
orduko aldapan / jendea erromes, / gurutza bizkarrean / ta kateak narres. SMitx Aranz 119. Baso barrenean,
zelaitxo baten aldapan, arrizko yarleku bat ageri da. Zait Sof 103. Iarrai dezaiogun aren azterkizun gogorretan,
aldapa gora. Zait Plat 44. Aldapa aretan, ta aldi aretan, iñoiz gertatu izan zan, txoperra martxan lurreratzea.
Erkiag BatB 44. Andik gora bide-puska batean oñez, iya aldapa bukatu arte. Salav 48. Basaburuko aldapa, iñoiz
baiño pikeagoa iruditu zitzaion andre errukarriari. NEtx LBB 29. Garai baten etzan izango atsegin mendi
artara igotzen, zazpi kilometroko aldapa latz ura oiñez igo bear zanean. Uzt Sas 351. Gustoko leku(a)n,
aldaparik ez (AN-gip). Inza NaEsZarr 883. Gramatika ez da [...] lasterbide bat besterik, igo behar duen aldapa
latza menderatzeko eskeintzen zaion laguntza eta erraztasuna. MEIG III 62.
v. tbn. Dv Lc 3, 5. Enb 170. EA OlBe 5. Txill Let 69. Basarri 93. Osk Kurl 107.
"Zintzurra aldapa eta sabela zelai ditu orrek [= 'es un tragón'] (AN-gip)" Gte Erd 143.
(Añ, H). Dificultad. "Dificultades grandes, (V) aldats, (G, AN) aldapa andiak" Añ. Baña ostera jaio beste
aldapa eta ezinkizunak. Cb (ap. H). Zuk oraindaño ez dezu bururik ausi animaren onari dagozkan gauzetan, eta
orain aldapa gogor bat arkitzen dezu Meza nagusietara etortzeko. AA III 411. Griña onek nai edo ez narama,
aldapa asko topatzen ditut. Arr May 91. Bere aideak begietaratzen ziozkaten aldapa, eragozpen eta begiramentu
guziak ostikoperatu, eta [...] asmo au bereala bete zuen. Ib. 169. Eta bide onetatik arkituko dezu aldapagabe eta
erraz orazioan nai zendukean arret eta debozioaren ondasuna. Arr Orac 36.
2. Alrededores. "Bere aldapetara itzal handi bat egiten du, il fait une grande ombre en son alentour" H.
Edozein ollar bere aldapan. "Cada gallo en las espaldas de su casa". RS 77 (a propósito de este refrán, DRA dice
"designa en algunas zonas de Vizcaya la heredad contigua a la casa, la mejor cultivada"). Bere aldapetan. He
Phil (ap. H, s.v. aldea). Zen, bada, han urdalde handi bat, mendiaren aldapetan bazkatzen zena. "Erat autem ibi
circa montem". He Mc 5, 11 (HeH mendi aldapetan, DvHtoy mendi ingurunean edo aldapetan; Lç mendi
aldean, TB mendi inguruetan, Dv mendi ingurunean).
(H). Lado, extremo, margen. Ai! Zeru ori ta ene Egille maitea aldapara bota ta, alegin guztiak egin izan
dodaz ene burua infernuan ondatuteko. Añ EL 2 78.
3. (Uso adj.). "Costanero, -ra, aldapa, aldatsa, aldapaduna" Lar. "(Vc, BN-lab), pendiente" A. Onaren
bideak bide gogorrak eta aldapak dira nagiarentzat. Mb IArg I 81 (tal vez sust.). Lur aldapetan ifiñi bear dira
arbolak. It Dial 52 (Ur lur aldapatsubetan, Dv aldapa lurretan). Bere pausoan aitona ari da / arturik
zelaigunea; / aldapaenên alkarren leian / ari da biko gaztea. "En su parte más pendiente". Or Eus 301.
Gurutzetik beraxeagoan, Itziar aldera, leku aldapa dago. BasoM 11. Leku aldapa zan. Ib. 106.
(Fig.). "Difficile" H.
- ALDAPA-ALDAPAN. En terreno de mucha pendiente. Bergaratik Oxintxura bitartean, antxe zegoen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
913