A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Parisko aldamen edo albo-erri batera ioan zan. A Ezale 1897, 207a. Laster entzun zan Axerik aldamen
baserriko olloak arrapatu zituala. Ag G 62.
(Tanto en sing. como en pl.). Alrededores. Lidiako aldamenetan dagoan ta Atlos deritzon mendi batean
ezagutzen dira piztia izugarri ta itxusi batzuek. VMg 87. Baita Santo Domingoko aldamenean dagoen
arkaitzerra San Lorenzokoa ere. Izt C 37. Errezillen, Erdoiztako aldamenian. Alz Bern 51. Oiartzungo Kontzeju
etxeko / aldamenian, / apari on bat egin ginduen / arrats batian. JanEd II 72. Buenos Airestik urruti gabe /
Platako aldamenian; / amabi milloi Bankuan dauzkan / euskaldun baten mendian. Tx B II 44. An da,
mugalderago, Lantzen aldamena. "Los alrededores de Lanz". Or Eus 249.
2. Ayudante, persona de confianza. v. aldameneko (2). Gerta zaizkiotzu [Erregeri] mirabe ta aldamen
menak, bere biotzaren erakoak. Lar Fueros 8.
3. (V-gip; Lar, Hb ap. Lh), aldemen. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Costado, lado de un cuerpo; flanco. "Banda,
lado, costado", "costado", "flanco", "bordo, lado de navío" Lar. "Muñones en las piezas de artillería,
aldamenetako eskutokiak, kirtenak" Ib. "Amuradas, lados interiores del navío, barrengo aldamenak" Ib.
"Aldameneko mina (Hb), douleur de côté" Lh. "Flanco, costado. Ezkerreko aldamenetik sartu jakuzen" Etxba
Eib. "Costado, lado. Kotxian aldamen bixak urratuittut" Elexp Berg. Algunos de los ejs. que citamos son
difíciles de distinguir de los de la primera acepción. v. albo. Karelak zatittu ontziaren aldemenean, txikotak
urratu, ta galdu zan oso batela. Echta Jos 139. Mañaxi ta Joxe Joakin, Talori bi aldamenetan jartzen zaizkio.
Alz Burr 36. Bizkarrian [ume] bat, tripan bestia, / aldamenetan batzuak, / sall galantakin ikusten dira /
dabiltzala [ijito] geientsuak. Tx B II 65. Senarrak eman ziran / lenbiziko kolpia, / berealakoñadu apezak /
aldamenetik bertzia. / Oi kanabitaren / puntaren zorrotza! (AN-5vill). Balad 100. Egon ta iraunez, beera
bearrak, / bultza betiko aidurrez, / zapalduko deust, nik ezin ala / eutsi, aldamen astuna. / Azurrak, banan, etsiko
dabe / t'emon erraien utsuna. Gand Elorri 168.
Lado, extremo; margen. "Acotar, citar al margen, aldamenera, albora, basterrera deitu, otsegin" Lar.
Mendi goititu, arkaitztarte, basozakon, erreka-ondo, ibai-aldamen, itur-inguru, bide-bazter. Izt C 159. [Tallua]
plaza agirikoan arkitzen da ifinia marmolezko irozpe andigoiti baten gañean iru malla zabal ederki apainduak
aldamenetan dituela. Ib. 475. Umezurtz errukarria [...], ate aldamena eskuz idoroaz, Manuelen besotik aurkeztu
da. Ag G 360. Eskuira, begiratoki edo miradoria. Aldamenetan, esker-eskuira, atiak. Alz Bern 49. Jendia pozez
egondua da / aldamenetik begira. Tx B II 178. Makur-makur bijoa gorde-lekura aldamenetara begira. Lek
EunD 22. Gero, ibaitik amabost metrora, lenengo etxeak; erdin bat bi bizitzakoa, aldamenetan bat urdiña,
bestea gorria eta beste amaika orizkak. JAIraz Bizia 44. Irugarren bizitzan, lenengo mallakoan, gelak erdin
zeuden, eta ez bigarrenean bezela aldamenetan. Ib. 45. [Itxasoaren besoaren] aldamenetako bi zelai aiek bai
gauza ikusgarrik. Ib. 32. Aldamenetara begiratu ondorean. Ib. 99. Ba eieuan "Biriarrua" Alsagianeko tabernan,
eta beste batek aldamenetik esan ei zetsan. SM Zirik 126. Atx-zulo oneitati apur bet gorago, Lamiñe-posu
deritxon lekue dago; eta onen aldamen bietan dagozan atx-ganeetan, eguzkie zanean, euren bearlekuetan agiri
ei-zirean [lamiñek]. Akes Ipiñ 28. Bonbero-sailla aldamen batera baztertzen da zer nai zai. Lab SuEm 198.
Koro-sailla aldamenetik erdiruntz abiatzen da. Ib. 198. Bertako santuek, Santa Agedako ermiñta barrian,
altarearen aldemenetan dagozanak ei dira. Alzola Atalak 36.
(V-arr-oroz-och, G-nav). Ref.: A; Ond Bac. (Pl.). "Dos palos laterales verticales que sostienen la puerta trasera
del carro" A. "Burkamea iru taketen ganean dago: erdiko taketak burteguna dau izena; alboko biak aldamenak"
Ib. (s.v. errailla). "Varal, cada uno de los dos palos que se colocan a los costados del carro o arado, y quedan
unidos por los orrazi" Ond Bac (v. tbn. ilustraciones págs. 409 y 411). Cf. LzG: "Adral o tablero en el carro de
labranza (Araya)".
4. Aspecto, punto de vista. Zeñarekin esaten zioten Jaungoikoaren Amari garbia eta aldamen guzietatik
garbia. Ur BulaG 554 (BulaAl 42 inguru guztiyetatik).
5. (En la expresión -(r)en aldamenean 'en comparación con'). [Kornubierazko] literatura hori, aldiz, nahiz
gauza apal samarra den Gales Herrikoaren aldamenean, bai eta Bretoin edo Euskaldunaren aldamenean ere,
nahiko eder eta zabala da. Mde Pr 263.
- ALDAMENEKO BIDALKIN. "Legado a latere, Aita Santuaren aldameneko bialkiña" Lar. On Geronimo
Veralli, Jabedi artan Aita Santuaren aldameneko bialkiña zanak. Aran SIgn 92.
2 aldamen (Dv A, H). 1. Cambio. "Changement" Dv y H. v. aldapen, aldaketa. Eskerrak ematen
ziotzan Jaunaren ontasunari, zeinak haren baithan egin baitzuen aldamen guziz miresgarri hura. Birjin 53.
Legez ageri da eztel-aldamenik baizen bizitze huntan, ta bere bihotza nonbait kokatu ta bakhean iduki nahi
duena etzaiola lothu behar Jainkoari baizen. Ib. 467. Itxura beren azpian / Egiten da sustanzian / Aldamen
guzizkoa. Monho 136. Jesu-Kristo gure Jaunari othoitza, ardiesteko bizitze aldamena. Dv LEd 145. Baina gizon
zuhur eta izpiritu argitukoa, kantitu gabe [sic] dago aldamen horietaz gorago. Dv Imit III 33, 1. Sankta Teresak
erraiten dauku zer xedez egin zuen Karmeleko aldamena edo erreforma. Arb Bok 313. Ez othe du hemen lege
berriak deusik aldatuko? Zerbait erradazut Jesu-Kristok Igandeari ekharri duzken aldamenez. Arb Igand 61.
Aldamenean (igaromenak bere aldamenak daiz), gauza bat beste baten aldatu ta biurtuten dai. "En la mutación
(las sucesiones son también mutaciones)". A Gram 161. Aldamena artu dauen gauzaa. "La cosa que ha recibido
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
910