A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
10-1956 (ap. DRA).
2. "Abailla, con intensidad, con fuerza. Euria egin du abailla. Hantxe ari duk abailla lanean. Abailla demonio
etorri nintzen" Asp Gehi.
- ABAILAN. Impetuosamente; a gran velocidad, aceleradamente. Abaillan joan zen Barkoxeraño
sendagilleari ta apaizari ots egitera. Etxde JJ 233. Abaillan eraman. Ib. 235. Gure iñureak, oker ezpanaiz,
etzitun bi itz alkar josten erderaz; alabaiña, euskeraz abaillan mintza oi zen, otoitzean diardunaren antzo. Etxde
Itxas 22.
(Con determinantes). Emazteki bat, hil herrietako ondoan, bere bizikletarekin, abaila gorrian, oto baten
kontra gan da. Herr 11-8-1955 (ap. DRA). Zaldira igotzeko betarik ere etzuten izan, goiko aldetik egundoko
aballan sartu zitzaien-da [zakurra]. Sorarrain Elezar 18.
1 habaila (V, G, AN, L; SP A, Urt III 248 (a-), Lar y Añ (-alla), H), habala (habal L, BN, S; Dv), arbaila (illa
V-gip), habela (habel BN, S; VocBN, H (BN), Foix ap. Lh), habila (V-gip; H (L); habill V-oroz-m), abraila
(-illa V-gip), armaila (-illa V-gip), argaila (-illa V-gip), afrail (L-sar, B), afrulle (B), arifel(a) (G-nav), aibel
(V-arr-arrig-oroz), aiule (V-ple), ubal (G-to, AN-gip-5vill-araq), ufrail (B), ufrella (B). Ref.: A (abail, habal,
habel, abill, afrail, aibel, aiule, ubal, ufrail); Lh (habela); Iz To (abailla), UrrAnz (abaillia), ArOñ (abáillie,
abráilla, arbaillia); Etxba Eib (abilla); Echaide Nav 188; Ond Bac (arifel); Garbiz Lezo 179; Elexp Berg
(abailla); Izeta BHizt2 (afralle).
Honda. "Fronde, [...] honda" SP. "Habaillaz aurtikitzea, tirer de la fronde, hondear" Ib. "Habela, fronde à
lancer des pierres. Davidek hil zuen Goliath habelaz aurthiki zien harri batez" VocBN. "Abráillia, la honda" Iz
ArOñ. "Abillagaz arri-jaurtzen, ez zan beste bat a lakua" Etxba Eib. "Abailliakin arrixa botatzen ibiltzen giñan.
[...] Batzuek a organikorik gabe darabilte: abaill" Elexp Berg. "Afrallakin botaut arrie. [...] Afrullekin aizenak
gara arri tireka" Izeta BHizt2. v. 1 traila (5). Tr. La forma general es (h)abaila. Hay además habala en
Duvoisin y Casenave (en éste junto a habela). La tendencia más general parece la de los autores que lo emplean
con -a constitutiva, si bien hay algunos ejs. ambiguos.
Indaitzue habailla batzuk, zenbait harrirekin. Ax 89 (V 61). [Arri] orietatik bat artu ta ezarri zuen bere
eskuko aballan. Mb IArg I 349. Eskuko arria bere sok-aballarekin buru inguruan erabilli ta tiratu zion Davidek.
Ib. 349. Davitek, harturik harri bat, erabilli zituen bere habaillak. Lg I 279. Baña Dabidek ikaratu baga, imiñi
eban artzañak aiñ artuba ebeen abaillia. JJMg BasEsc (ed. 1845), 177. Artu zituen artzai-soñekoa eta aballa
bost arrirekin. Lard 165. Harria abailan bezala, ez dabiltza itsurat zeruko izarrak. Hb Egia 3. Harri bat hartu
zuen, eta habalaz inguruka erabilirik arthiki zuen. Dv 1 Sam 17, 49 (Ker abaillaz, BiblE habailaz). Aballako
arria baño zunburruntsuago. Ag G 157. Murumenditik jentill batek aballaz bota zuala. JMB LEItz 101. Bere
habailarekin harri bat firurikan igorririk. Zerb IxtS 53. Ez makil ez abail. "Sin honda ni cayado". Or in Gazt
MusIx 38. Baita Balearesko ixtupazko abaillari bira eragiñaz orkatzak zaurtzeko ere. Ibiñ Virgil 76. Xurikan,
makhila gorrian, / habelekin xüxen joiten. Casve SGrazi 148. Askatu zituzten beren abaillak eta an asi
zitzaizkion belarri-ondoan xixtuka ukabilla aiñako arri-kozkorrak. Berron Kijote 201. v. tbn. Izt C 50. Ol 1 Sam
17, 40.
- HABAILA-EGILE. "Balistarium, balestegillea, abaillegillea" Urt III 249.
- HABAILA-UKALDI. Hondazo. [David gazteak] habel-ukaldiaz aurthiki baitzuen Goliath zigantea. SoEg
Herr 31-1-1957 (ap. DRA). Unkü eta harriekin / habala khaldüz dütügü / hitzart eta, han berian, / lekü lekian,
moxkoiltü. 'À coups de fronde'. Casve SGrazi 162.
2 habaila. "Haballa (BN-lab; Lf), fàcheux, faiseur d'embarras. Zer emazte haballa! (Lf), quelle femme
ennuyeuse!" Lh.
habailada (a- Lar, Añ, Hb ap. Lh, A), abailkada. Hondazo, golpe de honda. Goliat erraldoia, abailkada
bat eman-ta Dabid erregeak Terebintoko ibarrean il zuana. Berron Kijote 20.
habailaka (SP, A (a-)). "À coups de fronde" SP. "A hondazos" A.
habailaketa. "Abaillaketan, tirando con honda" A (s.v. abaillaka).
habailari (SP (-aill-), H; abaill- Lar, Hb ap. Lh, A), habalari (Dv, A), abailkari, habilari (H; abillari V-gip ap.
Etxba Eib). Hondero. "Pedrero, soldado", "hondero" Lar. "Frondeur" H. "Antxiñako gerretan, abillari
euskaldunak agertu izan ziran". Etxba Eib. Bainan mendietera hurbildu zirenean habalariak atheratu ziren
hekien kontra. Dv Iudith 6, 8 (Ker (6, 12) abaillariak, Ol abailkariak). Eta hiria inguratua izan zen habalariez,
eta zathi handi batean joa. Dv 4 Reg 3, 25. Diagü Utziagaiñialako / elkhigia etxekitzen, / Baitere Akherzothalian
/ habalariak gordatzen. Casve SGrazi 160.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
91