A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
1 aldamen (V-gip, G, AN; Lar, Mg Nom 65, Añ (G, AN), VocZeg 287, Hb ap. Lh, H), aldamon (AN-gip),
aldemen (G-azp). Ref.: A (aldamen, aldamon); Iz ArOñ; Asp Leiz2; Elexp Berg; Gte Erd 220 y 157.
Tr. Casi exclusivo de la tradición meridional, aunque menos frecuente en textos vizcaínos. Al Norte sólo se
documenta en Goyhetche y Mirande. La forma aldemen se encuentra en Echeita, EusJok y Alzola, y, alternando
con aldamen, en Xenpelar, Beovide, Agirre, Alzaga y Alzola. En DFrec hay 39 ejs. de aldamen (de ellos 5
vizcaínos y 1 septentrional) y 1 de aldemen.
1. (En casos locales de decl., en sing.). (Al) lado. "Vecindad de una casa a otra, de un barrio a otro" Lar. "(Al)
lado, [...] aldamenean", "cabe, junto, cerca, [...] aldamenean" Lar y Añ. "Aldamenean (G), alboan (V), al lado"
Mg Nom. "Lado adjunto a una persona" A. "Lugar próximo" Iz ArOñ. "Aldameneko [...], persona o cosa que está
al lado de otra" Asp Leiz2. "Gogaikarri aura etxat gau guztian aldamenetik kendu" Elexp Berg. "Otsoa
aipamenin aldamenin (AN-5vill)" Gte Erd 220. "Aldameneko etxe batera (AN-gip)" Ib. 157. Cf. aldameneko. v.
albo, 1 aldaka.
Atera dezala euskerazko geure sinistamenen jakinbide bat, erderaz aldamenean itzulirik. Aq (carta a
Larramendi, 1746) EE 1887b, 27. Nekez ta ezin bestez kenduko da [adiskidea] haren bazterretik edo
aldamenetik. Mb JBDev 225. Kazara doean orduan beti aldamenean botea. Acto 241. Jarri zitzaion Arzaiari
aldamenean. VMg 42. Sartu zan leizean ta Otso illaren aldamenean ase zan arikiz ta ardikiz. Ib. 52. Dakuste
katua, / Sasipe sakonduan / Guzia sartua: / Zeuzkala aldamenean / Ezurrak ugari. Mg ib. 111s. Batzuek egun
onak ematen, besteak aldamenekoaren apaindurari begira. AA I 531. Egiten ditue beren gauzak Jesu-Kristo
beren aldamenean baleukee bezala. AA III 319. Pinto, bere laguna, gurrinka aritzean, / badijoa ta jartzen zaio
aldamenean. It Fab 254. Eskupeta eskuan eta txakurra aldamenean dituela. Izt C 473. Beraren aide, auzo eta
adiskideetakoak etzaiozka aldamenetik kenduko asnasa deban arte guztian. Ib. 240. Baldiñ eritzen bazera / Deith
zazu aldamenera, / Mediku bakhar bat xoilki. Gy 17. Aldiz gu bagare aurkitzen / Gauza onen aldamenean, /
Hirritsa dugu barnean. "À l'approche des biens". Ib. 163. Obia utsik, il-janzia zoruan eta izerdi-zapia
aldamenean. Lard 467. Aldameneko erri txiki batera joan. Ib. 373. Libru bat ezkerrian, iru aldamenian, /
Homero ta Virjilio ta Ennion izenian. Azc CB III 16 (PB 298 aldamenetan). Alabearrez aldameneko arkaitz
batek ematen zuen ur garbizko iturri bat. Arr GB 43. --Nun dabill Batista? --Aldamenian da, Mikolaxen etxian.
Sor Bar 64. Aditu bezain aguro altxatu zan Santua Kardinal Jaunaren aldamenetik. Bv AsL 198 (182
aldemenetik). Nondik daukadan arima maite naben bat deika, / Aldamenera noakola? AB AmaE. 176. Txintxarri
azaltzen da; joaten da bere maiera eta andik Ganbararen aldamenera. Alz STFer 119.
(s. XX). Eriotzearen txistua, arnasestua ta deadarra aldamenean eroiezala. Ag Kr 198. Gelditu azi du bere
aldamenekuak. Iraola 66. Aldameneko agure zar alargun batek, parrez ta ixil antzean. Ag G 45. Lagun argia
dauka itsuak aldemenean, mutill sostor bat. Ib. 185. Gero, astoaren aldamenera etorri, ta belarri batetik
itzegingo balio bezela jarri zan. Muj PAm 68. Errekondo ta aren aldameneko mutillak. Or SCruz 30. Nere
amaren aldamenian / bizi nintzana pakian. Tx B I 210. Mutiko bat dakuse / aldamenian... / Ta otzara betia /
Maian ganian. Enb 97. Manaxiren aldemenetik igarotzeakoan onek ikara antza egiten du. Alz Burr 32. Gero
aldamenean, / atzaidan eseri, andereño otxan. Ldi BB 122. Aldameneko lagunekin berriketan asi ba-dadi. Ldi IL
22. Zu nere aldamenean ikusi utsarekin. ABar Goi 52. Aldameneko lagunari noizbeinka mokoka zorrotza
erantsiz. TAg Uzt 112. Ta oraintxe bertan, senargaia aldamenean dula, bere begi aurrean il bedi! Zait Sof 183.
Gesen bazterraldean bizi, eta nere aldamenean egongo zera. Ol Gen 45, 10 (Urt y Dv ene aldean, Ur nere
aldean, Ker neure ondoan). Elkarren aldamenean etzanik. Mde HaurB 87. Arrai-kaja eder maite ura beti
aldamenean eukitzen zuan kutuna baño kutunago. Anab Poli 49. Aldamenean yoian lagunak itz eta pitz
eragoion. Erkiag Arran 171. Aldameneko bar batean. Izeta DirG 92. Gurutz aldamenean, sei praille, taldean.
Gand Elorri 83. Iturri guren oien aldamenean, ozkirri ta ozpel giro izango dituzu. Ibiñ Virgil 32. Intelektualaren
aldamenetik bereziaz ezenarioko aurreko aldera doa. Lab SuEm 199. Ori ez dago sinistutzerik / aldamenetik
esanda, / Gipuzkua au urte askuan / beti txapeldun izan da. Uzt Sas 328. Biaramon goizean Jakobek bere
aldamenekoa Lia zala ikusi eban. Ker Gen 29, 25 (Ol Yakoben aldamenekoa). Mogelek ez zuen urrutiko
Indietara joan beharrik bere Basagizon Ona aurkitzeko. Aldamenean baitzeukan, Bizkaiko basetxe batean, Peru
jatorra. MIH 168. Etxean edo etxe-aldamenean bizi izan naiz beti. Ib. 68. Euskalerritik edo Euskalerriaren
aldamenetik ez dira aldentzen. MEIG III 102. Badu euskarak [...] huts nabarmen bat bederen aldameneko
hizkuntzen ondoan. MIH 110.
v. tbn. Echag 182. Bil 159. Aran SIgn 95. Xe 242 (261 aldemen). PE 88. Zab Gabon 52. Apaol 24. A BeinB 69.
AzpPr 38. Goñi 31. Ill Testim 20. ArgiDL 135. JMB ELG 90. EA OlBe 29. JAIraz Bizia 31. BEnb NereA 181.
Basarri 179. Ugalde Iltz 17. Vill Jaink 130. NEtx LBB 122. Aldemen: EusJok 129.
(Al) lado de, además de. Urtzia al zan beren Jainko bakarra, ala ori Jainko nagusitzat artuarren, beronen
aldamenean ba ote zituzten beste jainko txiki edo jainko-usteko izakien edo indarren siñeskerak eta siñeskeriak?
Vill Jaink 23. Azkenik, erretorika behar genuke ongi herrikoa den erretolika-ren aldamanean? MEIG VII 180.
(En casos locales de decl., en pl.). Zure inguru ta aldamenetan daudenok. VMg 72. Bereala asi ziran
zabaltzen aldamenetako ingurumaietara. Izt C 3. Aldemenetako guztiai bultzaka. Ag G 83. Aldamenetako
errietan ere zabalduak ziran. Zait Plat 53.
(Como primer miembro de comp.). Cf. supra ejs. de aldameneko. v. albo. Frantziako Errege Hugo Kapeto
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
909