A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
aldaitz. "Tropo, figura" Lar.
aldaize (G-azp-goi). Ref.: A Apend; Iz IzG. "Vendaval" A Apend. "Irimo-mendiaren egaletik zearka eta pixka
bat jatxiaz sartzen da [Urretxun]" Iz IzG.
aldajoka. Golpeando con la cadera. Asiko da, zaldiño ezigabearen gisa, aztalka ta puzka, zilipurdika eta
itzul amilka: batari ostiko, besteari aldajoka. Izt D 27.
1 aldaka (G, AN, L; SP, Lar Sup, H), aldeka, alteka (R), altaka (AN-egüés). Ref.: Bon-Ond 166; A (aldaka,
alteka); A Apend; Iz R 301. 1. (En casos locales de decl., en sing.). (Al, del, etc.) lado de. "On da adiskide
baten aldakan izaitea, il est bon d'avoir un ami auprès de soi, a son côté" SP. "Lado, aldaka" Lar Sup (que lo
toma seguramente de Axular). "Loren altakan, ondoan" Bon-Ond 166. "Lado" A. "Altekan duzu ene etsea (R),
mi casa la tiene V. cerca" Ib. "Aldakan, cerca" A Apend. "Izarri diar áurra ene altekán, he puesto el niño a mi
lado (R-is)" Iz R 301.
Tr. Documentado en textos de autores labortanos y alto-navarros (tbn. en el roncalés Mendigacha). Apenas
hay testimonios del s. XX.
[Aingiru begiralleak] edukitzen dio on, hura dagoka aldakan, hark eztu utzten, gorputzean dagoen bitartean.
Ax 559 (V 357). Iainkoak ikhusten gaituela, eta aldakan beha dagokula. Ib. 419 (V 271). Halaber koleraren
iraungitzeko, on da adiskide baten, Mezenas baten aldakan izaitea. Ib. 317 (V 211). Orra munduko gauzen ta
gorputzari dagozkanen geldiera: aizetan, bizitzaren aldakan ta bazterrean gelditzea. Mb IArg I 205. Ta esan
zion bere aldakan zuen konfesoreari. Ib. 206. Pasadan eman zuen eskuz aldakan zegon intxaur-olezko maian
golpe bat. Ib. 256. Aldakako soro edo toki zabal batean S. Antonioren sermoia aditzen daude. Mb IArg II 94.
(Belengo etxola gartan) aldakan belauriko Ama Birjina, bertze aldean S. Josef (84). LE-Ir. Aingeru guardakoa
bego nere aldakan (86). Ib. Jesus óna lénean, aldákan bere Ama Santisima, atzétik sanduak ta sandak. LE Ong
52r. Orduan kofesor on bat / Deith zazu zuk aldakera. Gy 17. Albanintza txori baten bidagiak egin, bolan,
naroder ekusen nindion orren altakan. Mdg 133. Eta euskara, antzinako hizkuntzen aldakan, guttiagok
ezagutzen duen liburu honetan aurki daiteke. MEIG VIII 87.
(Al) lado de, además de. Badira hizkuntza oso eta beteak, baita ere, horien aldakan, erdi hizkuntza diren
hizkuntzaxkoak. MEIG VI 113. Biltuak ditugu, beraz, larun-en aldakan, lauren, laren, eta laran. MEIG VII 97.
(Urt I 403, Dv, H). (En casos locales de decl., en pl.). (Al, del, etc.) lado de. "Affixus lateri, bethi sahetsean,
aldean, aldaketan" Urt I 403. "Alentours. Gure aldaketan, dans nos alentours" Dv. "Khen hadi ene aldaketarik,
ôte-toi de mes côtés, de près, d'autour de moi" H. "Nahiagoz bere amaren aldaketan egon" Lander (ap. DRA).
Eta ene aldaketarik / Khasatzen baitituzu. EZ Eliç 180. Gero [seme] hek dituzte bere / Defensa aldaketan. Ib.
388. Ume hek dituzte iabe / Bai paubes aldaketan. Hm 142. Badakusat banoala, / Hobira lasterketan, / Herioa
dabiltala, / Inguruz aldaketan. Arg DevB 96. Badire mendijak, zeñak baitire Carabaneko aldaketan barneko
aldetik Beaulmareseraino. "À l'entour de". INav 101. Mareak hagitz manatzen du Lirlesko senadirat eta
Outananko aldaketarat ere. Ib. 48. Corneil aldaketan. Ib. 81. Uxanten aldeketan. Ib. 44. Aingeruen erregiñak
ikusten du bere burua, artzain erromes batzu bere aldaketan. Mih 78. Baditugu [etsaiak] gure barnean, gutaz
kanpoan eta gure aldaketan. Ib. 7s. O! monstro beltza, aparta hadi ene aldaketarik. Brtc 92. Nihor ez du
ikhusten bere aldaketan, nihor bere inguruetan, bera da xoil-xoila bere Jujearekin. Ib. 123s. Mintza zakizko
Jainkoari zure aldaketan zinduten adixkide errespetagarri bati bezala. EgunO 23 (ap. DRA).
2. (V, BN ap. A; SP, Aq 350 (G), VocBN, Dv, H). "Aldakak, tiges jeunes et tendres qui viennent au pied d'une
plante" SP. "Renuevo que sale, no del tronco o pieza principal, sino de su raiz" Aq 350. "Extrait d'un bouquet,
d'une branche d'arbre" VocBN. "Surgeon (BN)" Dv. "Rejeton d'un arbre, d'une plante à son pied. Ogiak ederki
aldakak [...] ekhartzen ditu, le froment produit bien des talles, talle bien" H. "Ramillas que brotan da la raíz de
un árbol" A. v. aldaxka. Badira bertze bortz othoitz suerte laburragoak, eta zeinak baitira, hala mintzatzera,
bertze Orazione handi haren aldakak, xertoak eta apareillua. SP Phil 116 (He 118 aldakak (ed. 1853 aldaskak)).
Badire bertze bortz orazione laburragoak, zeiñak baitire berze orazione handi-handi haren aldakak edo xertoak
bezala. He Phil 118 (ed. 1853, 100 aldaskak).
(V-m, B ap. A; H). "Branche nouvelle secondaire que pousse une branche principale, ou pousses nouvelles au
tronc qui a été émonde ou coupé au pied" H. "Ramas laterales" A. Hanbateki bata iausten / Adarretar', eta
hausten / ari d'aldaken, bertzea / Zuhatzaren iharrausten. O Po (ed. Michel), 239. Soinekotzat zuten ostoz egin
gerriko bat belaunetaradino erortzen zakotena, esker bakhotxean arbola aldaka bat. Prop 1884, 135.
(Fig.). Dena den, agian Jainko onak lagunduko Eskual-herriko bi aldaka zahar elgar loturik ori hasiko den
aldaka berria. Herr 28-11-1957 (ap. DRA; hablando de unos recién casados). ).
Rama (de la ciencia). Mediku hauta ofizioari zohakon aldaka guzietan. Herr 25-1-1962 (ap. DRA).
3. (Urt IV 77), alteka (R-uzt ap. Iz R). Costado, flanco. "Plagis costae callent, kolpearen podorez aldakak [...]
sorhaiotzen [...] dire" Urt IV 77. "Altéka, costado; bí altekétan, en los dos c[ostados]" Iz R 392. Cf. acaso Yang
DPA 7: "Pecha de la espalda de cada carnero que pagaban los moros del pueblo de Fontellas".
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
902