A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
abago. "Râteau, abago, arrastelu" T-L. v. habaro.
abagune (V, G; H (V, G)), abadune (V-m), abagadaune (V; Mg PAbVoc), abagadune (V-ger-ple), abagaduna,
abegune (V-ger; Izt 84v, H), abaune (V). Ref.: A (abadune, abaune, abegune). Tr. Documentado en textos
guipuzcoanos, vizcaínos y en Mirande. Moguel y Añibarro son los primeros en utilizarlo; no vuelve a
documentarse hasta finales del s. XIX. La forma más empleada es abagune; hay además abegune en Añibarro,
abagadune en Moguel (junto a abagune) y Ezale (junto a abagune y abagadaune), abagaduna en Otxolua y
abadune en un texto de D. Aguirre de EEs (abagune en AL y G). En DFrec hay 3 ejs. de abagadune y 4 de
abagune.
1. (Buena) ocasión. "Abagadaunia, intervalo cómodo para algo, como cuando escampa para caminar.
Interregno se puede llamar abagadunia" Mg PAbVoc. "Occasion, commodité, temps propice" H. "Intervalo,
coyuntura, ocasión propicia. Pozik zagoze, umeak nok ziri eztaukazuen abagadunean? (V-ger) [...]. Estualditik
urteeran gizonak esan lei: 'abagunean nago' (V-arr), al salir del trance, el hombre puede decir 'estoy en
tranquilidad'" A. Noiz egongo da Jesus grazia geiago egiteko abagune edo era obeagoan! Mg CC 239s.
Abagadune txito erazkua da illunzeti ta apal orduraño sutondoko inguruban berba egiteko, iñori ezetan ikutu
baga. Mg PAb 153. Zeure bizitza gaistoa onduteko Yaunak opa deutsun abegune eder au. Añ EL 2 29. Emongo
deustazula ostera bere, abegunea, gura izatea, ta laguntasuna konfesetako. Ib. 168s.
(s. XX). Abagun-eretia, irabaz aldia. "Cuando pasan rábanos, comprarlos". Ayerb EEs 1916, 144. Edozeñ
ordu ta abadunetan. Ag EEs 1917, 170. Baiña mutillak neskari esan / ele bi ondora nai du: / abagunea billa ta
billa, / iñondik ezin arkitu. Or Eus 85. Goikoa, zoria ta abagunea lagun izan ezpanitu (Quijote IX). Ldi RIEV
1929, 208. Eman izaten dio [...] ega-alditxo baten abagunea. Ldi IL 41. Eragille bizkorra aiz, adiskide on, ta
abagunearen sena dek argi. Ib. 38. Ikasteko eztute izan, egia, abagunerik. Ib. 53. Gure arlorako ere, abagune
eroso ta egokia. K.J. Azurza Y 1934, 51. Berekin jolas egiteko abagune billa aritzen zen. Etxde JJ 228. Zelan,
bada, abagune ori alperrik galdu? Erkiag Arran 89. An zebillen Poli, kaiean, berandu, abagunearen zai bere
egitekoa egiteko. Anab Poli 23s. Gehienetan, zaletuarena egiten dute abaguneari dagokiolako, Britaindar eta
Austriar miliondunak atzipetzeko. Mde Pr 106. Abaguneari isiltasuna zegokion. Mde HaurB 96. Aldakorra,
oraingoa, balizkakoa ta badaezpadakoa, iakintzarekiko bide ta abagune daiteke bakarrik. Zait Plat 36. v. tbn.
SMitx Aranz 98.
(Empleado en expresiones del tipo abagunea sortu, aurkeztu...) Abagunea aurkezten danean ebasten du
lapurrak. Zink Crit 42. Eta olako abagadunarik eztala egunaro agertuten oldoztu egixu! Otx 78. Erazko
abagadunea etorri eikijon artian. Ib. 36. Eta abagunea egokitu zaidan-ezkero, geixeago esan dezadan, geren
buruok edertuz. Ldi IL105. Lenengo gaban abagunerik sortzen ezpazitzaion. Etxde JJ 151. Abagunea etorri
zenean. Mde HaurB 34.
"Agrado o recibida, el buen rostro, abegia, por abeguna, abegunea" Izt 7v.
2. + abagadune, abagadaune (Izt 64v). Intervalo de tiempo. "Interregno" Izt 64v. --Bakar bakarrik
eguerdiko txilin-otsetik gaberdikora egongo nok ni ire mendean. --Naikoa dot nik abagadune ori, adiskidea.
Ezale 1897, 5a. --Zer da abagunea? --Egikari biren arteko unea. Astia noberena da, abagunea gauzena: biak
dira zerbait egiteko uneak. --Beste izenik eztauko abaguneak? --Abagadunea ta abagadaunea. Ib. 272b.
Abagune (tiempo) andian egon naz gogartuten. Ag AL 100n. Malentxoren sarrerako abagune ta jazoera guztiak
begien aurrean dauzkat. Ag G 336. Bai, abagune artan [...] ezin zuten gorde beren poz ta arrokeritxoa. Ib. 257.
Etim. Préstamo con -ada (¿quizá rom. vegada con prep.?) + -une como final.
abagunetxo, abagadunetxo. Dim. de abagune. Abagadunetxua ixango da, antzezkixuna, ituna ta barebiguna
batez, ikusteko. Arriaga Lekob 35.
abai. v. abao.
abaiko. "(V-oroz), panal de miel" A (s.v. abai). v. abao.
abail (Dv (V)). Navaja. v. nabala.
abaila (-alla V-gip, G-to-bet), habala. 1. Impulso; ímpetu. "Artu aballa atzetik" (V-gip). v. abiadura.
Ogeita emezortzi urtetaraño gordiñik ete mardulik iraun zun emakumea izan zan, baiñan, geroztiko berakabearrak
gero ta abailla biziagoa artu zizun. Etxde JJ 27. Garraitonaren eite (dute) gure deputatuek,
aizkolariaren habela ez dutelarik. SoEg Herr 3-4-1958 (ap. DRA). Holako abantailak emaiten zioten (pilotari)
gazteri sukar eta habala. Herr 15-10-1959 (ap. DRA, que intrepreta 'ímpetu, velocidad'). Bere abailan, otoaren
berina hautsirik, urerat bezala pulunpatu da otoaren barnerat. Herr 29-9-1960 (ap. DRA).
abela. "Braceada para pegar a la pelota. Es palabra de uso corriente en BN y L, según Lafitte" DRA.
Egundaino izan den trinketlari handienetarik bat, bere abela ikharagarri eta aire paregabearekin. Egunaria 26-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
90