A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Agintariak ta Aidenagusiak daroez krutzerik nekezkoenak. Añ LoraS 125. Probinziaren alde jarraitu zeban Aide
nagusien kontra. Izt C 494. Txit nobleak dirade [etxe] biyak Gizpukoan, Aide Nagusienetakuak deitzen ziranak.
"De parientes mayores". Aran EE 1883b, 67. Muñatones-ko zaldun eta aide-nagusiaren aurreko batek. Etxeg
RIEV 1908, 112. Kareaga ta Arostegiko zaldunak, orube askotako Aide Nagusiak ta ogipekoak. Ag EEs 1917,
172. Gipuzkoar guzik, lenargiz alkarren berdin ziran, baña "Aide Nagosiak" beren artean, igoagoak,
garaienengoak ziran. Elizdo EEs 1927, 184. Aide Nagusi izendun euskotar aundizale, urduri ta gudazaleok. F.
Urkia EEs 1928, 19. Aide-nagusi jauntxoak: / urkatu kristau-lepoak, / kizkaldu sutan baserri ta uri, / ebaki
sagar-ondoak. SMitx Aranz 21. Ordurarte herriaren buruzagi izan zirenak eta hizkuntza herrikoian mintzatzen
zekitenak, Euskaldunen "Ahaide Nagusiak" bezala. Mde Pr 254. Aipatu berria dut Ahaide Nagusiekin batean
aldegin zuen Erdi-aroko epika. MIH 285.
b) (Adj.). Noble, de la aristocracia. Egin zan Yarza eta Alzegako etxe aide nagusietako jaun ta jabe. Izt C 456.
- AHAIDE-ORATU. "Aide oratua (V, msOch), pariente afín" A (s.v. oratu; tbn. en Izt 87v).
- AHAIDE TXIKI (aide txiki A). Pariente lejano. v. IZTER-LEHENGUSU. Aberatsa aide andi egin, pobrea
aide txiki. msOch 46.
- AHAIDE HUR (aide ur V-m ap. A; aidur V ap. A). Pariente próximo. "Aide txiki, aide ur (V-m), pariente
remoto" A (descuido, ya que el sentido sólo conviene al primero). "Aidur (V), contr. de aide ur, pariente
próximo" Ib. [Lur-erloa] erosi nai badezu, aide urragoa zeralako, zuri dagokizu. Lard 162. Belendik irten
zanean, utzi zuen aide ur txit aberats eta asko zezakean bat. Ib. 160. Zuk diozunez, nere amakin / lengusu egiten
zerade, / kontu orretan zu ta ni ere / txit aide urrak gerade. Uzt LEG I 188.
- AHAIDE HURBIL (H, A (s.v. ahaide)). Pariente próximo. "Cognati, [...] ahaide hurbillak" Urt V 285.
Ordean baduzu bertze ahaide bat ni baino hurbillagoa. Lg I 248. Haltoki laudatua / ahaiderik hurbilenaz izan
denaz geroztik. Monho 60. Ain aide urbilak egin dire, ezi biók dire gorputzbát. LE Matr2 89. Boozek deitzen du
Juezen aitzinera bertze aide urbil ura. Echn Ruth 4, tít. Don Beltramoren ahaide hurbil batek. Laph 2. Alaba bat
eta bertze ahaide hurbil bat, biak serora. HU Aurp 183. Barnaba apostoluaren aide urbilla zan. Ir YKBiz IX.
Zuen aiderik urbillenak. Ib. 198n. Aitorensemea, san Frantsiskoren ahaide urbila. Zub 45. Aialdeko ta lagun,
urbillen aideak, / egin ttute gosari-bazkari-legeak. "Parientes más próximos". Or Eus 365. Zerbitzari ahaide
hurbilegia dugu hartaz espantuka hasteko: hemengo lerro eta xehetasunak kofesio bat bezala hartuko ditutzue.
Zerb Azk 70. Ahaide hurbilekiko tratua ez da beti ezta agian maizenik ere, lagungarri izaten. MEIG VI 133.
(Fig., ref. a personas). Munduko anitzek leneko ero zenbaiten aide urbillak dirudite. Mb IArg I 60. Platonen
aide urbillen artean agertzen zaigu gizon goren au. Zait Plat 9. Nabari da Txirritak jakin zuela, eta Goethe
baten ahaide hurbila dugu alde horretatik, bere bizitza ontzen. MEIG III 98s.
(Fig., ref. a cosas). Hitzketeria eta kuriostasuna, / ahaide hurbillak dire: / haskazi bereko haur dire bedere.
Gy 257. Ahaide hurbilak dira bizkitartean, elgarren haurrideak [abere gorrien tuberkulosaren mikrobioa eta
jendearen baitako tuberkulosaren mikrobioa]. JE Med 121. Kenbrera (Welsh) eta kernera (Cornish), breizeraren
ahaide hurbilak. Mde Pr 281. Harritzeko orobat Japoniako eta hemengo landare izen eta bertze frango hitz zoin
elgarren ahaide hurbilak diren. Zerb Azk 42. [Forma] hura, Goierrikoa, Bizkaiko neban-en ahaide hurbila. MIH
80. Bizkaiko aditza eta lapurtarra elkarren ahaide hurbilagoak direla. Ib. 391.
- AHAIDE HURBILEKO (H). Pariente cercano. O ahaide adiskide noizbat hurbillekoak. EZ Man I 122.
Aurrerakoan Etxahundarrak Harritxabaleta yaun apezaren aide urbilleko izanen gaituk. Etxde JJ 71.
- AHAIDE HURKO (ahaide urkho Urt II 46, H; aide u. Lar, Aq 1418, A). Pariente próximo. "Parientes
cercanos" Lar. "Aide urko, aide urren, parientes próximos o carnales" A. Cf. AHAIDE HURTXO. Booz gure
ahaide hurkoa da. Lg I 247. Rut-en aide urkoago hura ere an igarotzen zan. Lard 161. Aittamarik ez aide
urkurik baga. Echta Jos 127. Iru ezkutitz egin ditut nere aide urkoen etxera. A Ardi 1. Biltzen dan diru guzia
bere aide urkoenak eskuratu dezaten. A Itzald II 80. Ezagutzen ez ebanak usteko eban Alarcos kondearen aide
urkoa zala. Or Tormes 75.
- AHAIDE HURRAN. "Aide urrunak eta urranak, parientes lejanos y próximos" A Aezk 299.
- AHAIDE HURREKO. Pariente cercano. Arreba deitzen dio, aita baten humeak ezbaziran ere, beintzat aide
txit urrekoak ziralako. Lard 22. Bere izeba edo aide urrekoren batekin. Aran SIgn 5.
- AHAIDE HURREN (aide urren A). Pariente cercano. Hebrearren artean aide urrenai anai-arrebak deitzen
zitzaien. Lard 13. Gogorkeri andiz erail zituan be aideurren (pariente próximo) ziran Flabio Klemente ta
Domilita, anaia bat eta bestea illoba. J.M. Tolosa EEs 1913, 163. Naiz nere arrebaren alaba izan, naiz Tzeu
etxe-zaindari ber-bera baño aide urrenagoak balira ere. Zait Sof 174.
- AHAIDE HURRENEKO (H). Pariente cercano.
- AHAIDE URRUN (BN-arb; aide u. Ae). Ref.: A Apend; A Aezk 299; Gte Erd 250. "Aide urrunak [...],
parientes lejanos" A Aezk 299.
- AHAIDE HURTXO. "Aide urtxuak abonatzen du [...], locución poco conocida semejante a la castellana
"parece que no tienes abuela". --Ezta neuk esatiagatik baiña, ni baiño gizon ondrauagoik ezta Berga guztian. --
Bai, e, i be aide urtxuak abonatze au" Elexp Berg (cf. ib.: "Aide hitza, ahaide, senide zentzuan, aspaldi galdua
dago, baina esapide honetan mantentzen da").
- AHAIDEZKO. "Incesto, aide-, senidezko desoneskeria" Añ.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
9