A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
2. almitz (G-to ap. A; LandHizt 369). "Amaranto, cola de perro" A. Cf. almiritz.
3. alpitz (G-nav ap. A). Escoba. Cf. LzG: "Alpiz. Escoba que se hace con ciertas hierbas, y sirve
corrientemente para limpiar los suelos (Ant. Salvatierra)".
- ALBITZ-BELAR (G-goi; -bedar V-gip), ALMITZ-BELAR. Ref.: AEF 1955, 110; Iz ArOñ (álbitz). "Albitzbelarra,
el heno (G-goi)" AEF 1955, 110. Aipatu detan maldan, iru edo lau aldiz jetxi nintzan putre-zulo
ingururaño. An dagoan almitz-belarra, oso zalla da austen, ta ortatik beldur gutxi an amiltzeko. Zubill 62.
albixo, albijo. Albigense. v. albitar, albixuar. Albixoen heresia inpioa hedatu zen [...] Frantziako hainitz
probentzietarat. MarIl 120. Hamabigerren mentian, iferniak jaikerazi zütian Franzian egiazko erlejioniaren
etsai batzu, Albijoak deitzen zirenak. Ip Hil 216. Albijoa heretiko haietarik bat [...], hasi zen itxuski Maria
Birjinaren kontre. Ib. 217.
albixu. "(G), un pececillo" A. Cf. abixoi.
albixuar. Albigense. v. albitar, albixo. Albixuar eta Kataresek ur benedikatuak garbitzen zituela hekien
ohointzak [ikusi dute Testamentan]. Hb Egia 119.
albizar. v. ALBA-IZAR (s.v. 1 alba).
albizitu (G-goi ap. JMB At). "Avivar, reanimar" JMB At 56. Euskotarrak lantzegai berriak sortu zituzten,
eta erbestetik zetozkienak laxter beretu ere bai. Orrela beren gogolantzea albizitu eta indartu zuten. JMB ELG
63.
albizta. v. albiste.
1 albo (V, G, AN, B; Lar, Mg Nom, Añ, Dv (V), H (V, G)). Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib (albua); Elexp Berg;
Gte Erd 197.
Tr. Documentado desde finales del s. XVI en textos vizcaínos y guipuzcoanos (tbn. en Orixe). Los testimonios
más antiguos corresponden a autores vizcaínos (RG, RS (v. infra ALBOREAN) y Capanaga), y más tarde, hasta
el s. XX, es tbn. más frec. su uso en la literatura vizcaína que en la guipuzcoana. Se emplea sobre todo como
posposición, con sufs. de declinación local en singular. v. infra ALBOAN, ALBOKO, ALBORA,
ALBORANTZ, ALBOTIK... En DFrec hay 53 ejs., ninguno de ellos septentrional.
1. Lado, costado. "Lado", "costado", "flanco", "banda, lado, costado", "cuerno, lado" Lar. "Bordo, lado del
navío, saietsa, aldamena, alboa" Ib. "Amuradas, lados interiores del navío, barrengo aldamenak, barruko
alboak" Ib. "Albo, albúa, (el) costado" Iz ArOñ. "Costado, flanco" Etxba Eib. "Baserrixai aurria pintau dotse
baiña albuak ez" Elexp Berg. "Bideko bi aldeetan etxeak daude = albotan (V-arr, G-azp, AN-gip-5vill, B)" Gte
Erd 197. v. 1 aldamen, alde.
Concedimus et confirmamus vobis quinque heremitas vobis [al m. de S. M.] vicinas, id est... quod vulgo
dicitur Cella Alboheta (929). CSM 23, p. 30.
Usteak albo erdia ustel. RG B35 (cf. A24: Usteak, alde erdia ustel). Arpegi gorrista ta matralla albuak gizen
gizenak. Mg PAb 192s. Maijaren albuetan. Ib. 216. Borreru arek birau nenduban albo batetik bestera. Ib. 63.
Exeri zan bera aulki eder batean; ipiñi zituen albo bietarik beste tximo guziak. VMg 72. Nos arpegijakin, nos
besuakin, nos sabeleekin, nos albuakin alkar ez joko, bai joko. fB Olg 67. Ebanjelijua kantetan dabenaren albo
bijetara. fB Ic III 286. [Artzuloak] goi guztia ta alboak dauzka [...] ederki apainduak. Izt C 66. Ibai txiki pizkor,
karrikaren alboari ukitzen diola igarotzen dana. Izt C 79. Albuetara begira ta neure gogua edozein gauzatan
dodala. Ur MarIl 104 (v. tbn. albuetara begira en Itz Azald 91). [Oliveteko mendiaren] albo batean zegoan
Getsemaniko alderria. Lard 441. Jesusen albo bietan Moises eta Elias agertu ziran. Ib. 407. Bere Apostoluak
alboetan zituela. Ib. 438. Eskuba igaroko jako [gaztaiari] ganetik, azpitik eta albuetatik. Ur Dial 89 (It ertzetatik,
Dv y Ip saihetsetarik). Tallu-irudi eder bati alboetatik begiratzen zaion eran. Aran SIgn 200. Bere besoak armaz
jantzirik zabaltzen ditu, / Sama zardena alboetaruntz biurtuten. AB AmE 436. [...] erantzun eutsen alboetakoak.
Ag AL 101.
(s. XX). [Ura atxen] azpiak eta alboak miazkau naian. Ag Kr 139. Onetan joazala, jo eban txalupeak atx
txikitxo bat, eta alboagaz joten-joten, jarraittu eban aurrera. Echta Jos 82. [Nerbioi ibaiak] bere albo
legorretan, erbestera eraman bear diran edo erbestetik ekarri dituzten mia pilla ugariak [daukazki]. Ag G 216.
Patilla baltzak daukozala arpegi-alboetan. Kk Ab I 92. Makiñat jende albuetatik / erreparuan zeuan. EusJok II
157. Lurrera eltzen dozaan laurok zaldijaren ankak dozak, esan eutsan amak, eta albuetatik dingilizka yaguazan
bijak, barriz, zaldiz yaguanaren bernak. Otx 113. Onaa berreun-bat bazkaldar bi mai luzeen alboetan yarrita.
Ldi IL 45. Yezarri giñan bada esi-albo batean. Or Tormes 25. Bere bi alboetan dauden alabak estu-estu
besarkatzen ditu Oidipuk. Zait Sof 137. [Aita Bartolomek] lepotik-berako mantua albo baten itxi eban. Bilbao
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 884
mende.