A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
Cf. albai(t)-. v. AHALAZ. Pekatuak [...] kuidadu andiarekin memoriara edo gogora guztiak albait ekartzen
jarduntzea. OA 69. Erosteko ferian / aurrera txerriya, / berexitzen derala, / al bait, umaziya. It Fab 40. Ez du
nekazariak lur landu gaberik iduki bear, albait. It Dial 61 (Ur al dabela, Dv ahal badu, Ip ahalaz). Zerura
danok albait joateko. Auspoa 68-69-70, 80. Etzait gustatzen albait / berri-jariyo. AzpPr 58. Albait argi ta garbi,
ekin diot lan oni. J.B. Ayerbe EEs 1912, 64. Berak gogorik apenas duen, / albait besteri eragiñ. EusJok 24.
Giza-izkanbilla albait alde eragikezu. Ol Imit I 10, 1 (Echve alegiñ guztiya). Iainkoa, nik, albait, aitor ta eder
nai nukena. "En lo posible". Or BM 16. Ez da aski, Iauna; zugatik, albait, / nadin utsaren urrengo. "A poder
ser". Ib. 80. Ukaldia âlbait zuzentzen dute / begira ta sudurrera. Or Eus 182. Beatzak âlbait legun sartuaz / ukitu
dio burua. Ib. 224. Zure eskaria, zure eskeñia / ni ere entzuten naukazu, / zure izenaren ermitagintzan / albait
egiteko gertu. SMitx Aranz 45. Goizero albait ikusi beza / egunsentiko txoria. And Egun 133. Berriro ere lege
orretara / albait jarraitu, motillak. Uzt EBT 34.
(Con ere). Bere korde onean, ezagueran edo zentzu osoan dagoala albaitere. OA 74. Pakez ta soseguz beti
Dotrina ta albait ere aserratu gabe, obeto aditu ta biotzetan sartuko da. Cb EBO 52.
2. (V, G, AN; Lar, Añ, Izt 32r, Dv (V, G), H (V)), ahalbait. Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg (albailen). (Ante
adj. o adv. en grado superlativo, con o sin artículo). El, lo más (...) posible. "(Lo mejor que sea) possible, albait
ondoena, albait ongiena" Lar. "Quanto antes, [...] albait len" Añ. "Cuanto antes, albait leenen (albait leen)" Izt
32r. "Albait handiena, le plus grand possible" Dv. "Albait ederrena, le plus beau possible" H. "Esaten baldin
badetsazu albait lasterren etorri deilla" Etxba Eib. "Esaixok anaiai albailen pasatzeko emendik" Elexp Berg. v.
ahalik.
Zoaz albait lasterrena. Mb JBDev (ed. 1882), 315. Al bait lenen emendik zugana eraman nazazu. Cb Eg III
280. Egingot alegiña albait ondoen ifinteko euren bizi-lekuak. Añ LoraS 161. Batuten da albait jenderik geijeen.
JJMg BasEsc 261. Albait ondueen prestauta. Ib. 160. Batuten dituz albait isilen mendigurenian. Astar II X.
Ardurarik albait andiena imi[ni]ko dozu. Añ EL 2 92. Fede ta biotz-samurtasun albait beroenagaz. Ib. 173.
Albait deboziñorik andienagaz. Ib. 56. Biak bizi ditean / albait ondoena. Echag 227. Eta albait gutxiena bota
bear dira larrera [abereak]. It Dial 60 (Ur albait gitxijen; Dv e Ip ahal bezain guti). Ganaduba jatzi biar da
albait garbitasunik andijenagaz. Ur Dial 84. Nai nebalako albait lasterren / biurtutea etxera. AB AmaE 462. Eta
kantari albait onena / gaur neuke izan nik gura. Ib. 464. Ekarrizuez ereñotzezko / arorik albait onenak. Ib. 120.
Albait ondoen igaroteko / euren bizi nekatua. Azc PB 116. Gizonen zer esanetatik al-bait geien urrindu zaite. Pi
Imit I 10, 1. Oba dogu, badaezpadan, albait ariñen geure etxera atzera juatia. Otx 127. Langilleai albait
alogerik gitxien emon. Eguzk GizAuz 28. Albait geien bigundu, baretu ta gozatzeko. Ib. 154. Zoazte albait
bizkorren atari barnera. Zait Sof 50. Utikan! Naikoak zirala ango gora-berak zuzentzeko, anka egin zezala
albailen andik, aundiak zirala-ta. Sorarrain Lili 94. Alik eta gogorren jokatu dut nik; arek, ordea, albait
xamurren. Txill Let 67. Bere atzean abiatu zen ahalbait lasterren. Arti Ipuin 27.
v. tbn. CatLlo 46. KIkV 87.
(Con ere). Albait ere lenena bere ustez konfesatu zan. Cb Eg II 167.
(Con eta). Biotzez maite diranak alkar ikusten dute, albait eta sarrien. Onaind in Gazt MusIx 152.
3. (Con sintagma con suf. -ago). Tanto (peor, etc.). v. hainbat. O ze itxutasun andija guraso askorena azten
ditubeenian seme alabaak mundubaren libertadian esanagaz, geu bere alan oi giñan! Albait deungaago guraso
tristia, alan izan baziñan. JJMg BasEsc 15.
- ALBAITANEZ (Lar, Añ, A), ALBAITENEZ. "(En quanto se) pueda, albaitanez" Lar (tbn. Añ s.v. quanto).
Beinbere ez uts egin Meza Santa adoragarria eta albaitanez enzun barautan. Añ EL 1 12 (se mantiene en EL 2 16).
Zazpigarren prestamentua: eta da, albaitenez, beinbere joan etzaitezeela komulgetara konfesatu ta bertatik. Añ
LoraS 59.
- ALBAITEZ. v. ALBAITANEZ. Danzako peligro andiak eta eskandalo nabarben edo publikoak alegiñez
edo albaitez eskusatzeko. Gco II 243.
- ALBAITIK. v. supra (2). Zuri komendatzen dizut dagizula saltzeko delienzia albaitik lasterreena (1683).
ConTAV 5.2.9, 130.
albai(t)-, albei(t)-. (Prefijo verbal que expresa prescripción, derivado sin duda de ahal (v. Lfn Syst I 491ss.).
Va unido siempre a formas verbales hipotéticas o irreales). Los ejs. documentados no muestran una orden que
deba cumplirse inmediatamente, sino que ésta aparece, o bien subordinada a una condición previa, o bien
expresando una prescripción permanente. Con todo, en varios de estos ejs. se observa cómo un mismo autor
emplea tbn. formas de imperativo habituales (cf. infra E 17 y EZ Eliç 107), en los mismos contextos en los que
se vale de formas con albait- / albeit-. Etcheberri de Sara, en su estudio sobre la conjugación verbal (231, 281,
286...), incluye ejs. de albait- en algunos de los apartados del modo imperativo, sin indicar un carácter o uso
especial: "Aizen hi, es, vel esto tu; biz, edo den hura (Izan bedi hura), esto ille; (plur.) zareten zuek, estote vos;
diren hek, sunto illi. Albaitinz, albaitinde edo albaitinde izan, esto", "Entzun zak, audi vel audito; entzun beza
hark, audito; entzun albaileza, audito ille", "Aizen hi entzuna (edo albaitzin entzuna), audire vel auditor tu". Cf.
albait; alba-.
Tr. Documentado exclusivamente en la tradición septentrional: Dechepare, Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 873
mende.