A-Amazur - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 1. lib.: a-amazur
"Albaatan, jadeante" Iz ArOñ. v. ALBAINAN (s.v. 1 albaina). [Ikusirik San Dionisiok] egun atako
eguzkijaren illuntasuna denporatik kanpokua zala, esan eragiñ eutsezan berba oneek: Jaungoikoa dago albetan
edo mundua bere azkenean. Canala Jesucristo 29. Arako baten, ia albetan egoala, Jaungoikoak ala
naita, nunbaitetik agertu zan txalopa batek aita semeok bizirik artu zituan artean. Ag Kr 211. Euzkalerria zauriz
/ itxirik albetan / erailea or dabil / orain illunpetan. Atutxa Mugarra 48. Gisaisoak, albetan egoala zirudian.
Aren arnas-estua ta ito-bearra! Erkiag Arran 74. Azkenengo arnasetan, albetan egoala. Ib. 169. Birikak asnas
eske, / albetan asnas uka... / ta iñork ezin otzandu / gaitz gaien burruka! E. Mujika in Onaind MEOE 840.
alba-. (Prefijo verbal derivado de ahal (v. Lfn Syst I 478ss.), unido generalmente a formas verbales hipotéticas
o irreales; añade a su valor, a la vez condicional y potencial, un cierto matiz desiderativo). Cf. ahal; albai(t)-.
Tr. Lo emplean autores septentrionales de los ss. XVI y XVII. Cf. con ahal ba- en contextos similares, mirail bat
nik ahal banu (E 143), baldin are libre egin ahal bahadi "si tu peux aussi être mis en liberté" (Lç 1 Cor 7, 21),
bertzerena, ahal badeza, bihur arteiño (Ax 267 (V 178)), kausit ahal baneza (O Po 28), oi [...] ahal bagintez
bertze artharik gabe (Ch I 25, 9), bethe ahal baneza (Gy 105), ahal balute elkar itho lezakete (Dv LEd 223), jin
ahal baledi (Ip Hil 128), egin ahal baleza ere (JE Bur 179), etc.; cf. además testimonios meridionales -ambiguos
en cuanto a la forma-- como oi aldioneri albanegi enpara (Lamentación de Pedro de Abendaño, TAV
3.1.6), o zerbait eta asko zugatik egin al baneza! (Cb Eg II 69), Bertso berri batzuek / jarri al banitza (Tx B II
160), etc.
Elas, itzul albaneza iragan den denbora, / segur orai enikezi dudan gogoanbeharra. E 155. Hebengoaz
berzekoa albaheza eskusa, / unsa enplegatu dukek heben eure denbora. 'Si celles d'ici pouvaient t'éviter celles de
l'autre monde'. Ib. 245. Parti albanengidio, hark ez luke parerik. 'Si je pouvais me séparer d'elle'. Ib. 151.
Albanerra egia, nik dut pena handia. 'Si je pouvais dire ce qui est!'. Ib. 195. Egin albadadi, zuetan den
bezenbatean, gizon guziekin bakea duzuen. "Si se peut faire". Lç Rom 12, 18. Ezen testifikatzen drauzuet, baldin
posible izan albaliz, zuen begiak idokirik eman zendrauzkedetela. "S'il eût été possible". Lç Gal 4, 15. Hartara,
egin albalute, unzia egotzi aiher ziraden. "S'ils eussent pu". Lç Act 27, 39. Ordean satisfatzeko osoki gutitia
badut, / Obran albaneza eman neure nahia. EZ Man II 75. Baldin bertzela eragin albaleza bekhatua, ezlemake
munduan den plazerik ttipiena ere. Ax 511 (V 330). Iraun arazi albaleraukate gehiago biziari, bekhatu gehiago
eginen zuten. Ib. 611 (V 393). Hura handi den arauaz / Nik solas albanegi. Hm 83.
(Con formas verbales en modo indicativo). Hirur gauza albaditu ehork ere egiaz. 'Si l'on peut tenir trois
choses pour vraies'. E 41. Albadagik ioan adi elizara goizian. Ib. 15.
albaaskaa. v. alboranzkada.
albada. "Albadak, ce sont des couplets sur un air spécial, que les enfants du village de Larrau [S] vont chanter le
soir, la veille de la Chandeleur devant chaque maison. [...] Les chanteurs s'adressent d'abord au maître de
maison, puis à la maîtresse, puis à leurs filles, puis à la servante, etc., en termes flatteurs [pour demander des
boudins, des saucisses, du lard, etc.]. Puis si la cadeau reçu n'est pas suffisant ils chantent des méchancetés"
Igela 1963 (6), 1. Cf. VocNav: "Albadas. Llaman así a las dianas que ejecutaban los gaiteros antes de amanecer
en las fiestas típicas de los pueblos de la Cuenca de Pamplona". v. alborada (2).
albadar (V; albaadar V-gip), albo-adar (V-ple-m-gip). Ref.: A (albadar, albo-adar); Iz ArOñ (albaadar);
Elexp Berg (albo-adar). "Rama o ramas que se dejan a los árboles podados para que éstos no se pudran por
falta de circulación" A. "Albo-adar (V-ple-m), rama travesera" Ib. "Albáadarrak, las ramas laterales" Iz ArOñ.
albagela. "(V-ger-m), aposentos a derecha e izquierda de la parte principal de una casa" A.
albagin (V-ger-gip-al; Dv (V)), alboagin (V-gip; H (V)). Ref.: A; Etxba Eib (albagiña, lokatu); Elexp Berg
(alboagin). "Molaire; de albo agiñ, dent de côté" Dv. "Dent molaire" H. "Muela" A. "Colmillo. Basurdiak
lakotxe albo-agiñak zittuan berak" Etxba Eib. "Zirri eta zirri, lokatu dot albagiña, dale que dale he aflojado el
colmillo" Ib. (s.v. lokatu). "Dientes premolares y molares. Alboagiña apurtu jat" Elexp Berg. Beste ainbeste
diñot ortzagiñetan ta albagiñetan egiten dan loikerija gaitik. Ur Dial 36 (It, Dv, Ip (h)agin).
Etim. De alba- (< albo) + (h)agin.
albaialde. "Albayalde, albaialdea" Lcc. "Albayaldado, albai[al]dez betea" Ib.
albailen. v. albait (2).
1 albaina (-iña V-ple-beñ [sic] ap. A Apend). "Jadeo" A Apend. "Disnea" Garate 5. a Cont RIEV 1935, 347.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
871